بشری هستیم و پیغمبر، و بشرِ پیغمبر معجزه ندارد، که آنها را هم انشاء اللَّه جمع کنیم و در جلسه آینده مورد بحث قرار دهیم. اگر آقایان هم از اینجور آیات پیدا کردند به ما ارائه دهند.

سؤال: فرمودید که آقای شریعتی در مقاله «وحی و نبوت» عقیدهشان این است که قوانین طبیعی هیچ کدام ثابت و لایتغیر نیست.

استاد: ضرورت ندارد که خلافش محال باشد.

- بنده سؤالم این است که آیا اولًا عقیده خود جنابعالی هم این است و ثانیاً این نظر آقای شریعتی شاهد و دلیلش چیست، ایشان به چه دلیل این حرف را میزنند؟

اینجور فرمودند که قوانین طبیعی هیچ کدام ثابت نیست. یک زمانی یک قانون هست بعد آن قانون عوض میشود مثل قوانینی که بشر وضع میکند، مانند قوانین حقوقی. بنده میخواستم عرض کنم که اصل قوانین طبیعی هیچ وقت تغییر نمیکند، آن استنباط و بیانی که بشر از آن قوانین میکند آنهاست که تغییر میکند، درک ماست که تغییر میکند و ما هم تکامل پیدا میکنیم و مرتباً چیزهای جدیدی باید درک کنیم. مِن باب مثال قانون جاذبه قانونی است که نیوتن کشف کرد که در عالم جاذبهای بین اشیاء و اجزاء عالم وجود دارد. تا حدود چهار قرن این قانون حاکم بود یعنی هیچ گونه رد و نقضی بر این قانون کسی نمیتوانست پیدا کند ولی به تدریج از اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم مواردی در عالم پیدا شد که دیدند این قانون کافی نیست، بیان این قانون کافی نیست برای اینکه آن موارد را هم توجیه کند. این بود که به دنبال این رفتند که یک بیان دیگری از قانون جاذبه پیدا کنند که این مواردی که حالا تناقض پیدا کرده و نمیشود توجیه کرد، اینها را هم توجیه کند و در بر بگیرد و این بود که قوانین دیگری پیدا شد. مثلًا قانون جاذبه عمومی اینشتین یک حالت کلی است از قانون جاذبه نیوتنی، چنانکه قانون جاذبه اینشتینی را با فرمولی بیان میکنند که وقتی فواصل اجزاء به قدر کافی زیاد میشود درست همان حالت قانون نیوتنی صادق است و وقتی فواصل خیلی کم میشود قانون نیوتنی اصلًا بر عکس میشود. پس میبینیم که یک حقیقت و واقعیتی در عالم هست، در زمان نیوتن آنجور از آن درک کردهاند و مدتی هم آن درک برای همه افراد بشر کافی بود و قبول داشتند و نمیتوانستند نقضش بکنند، بعد از مدتی، کشفیات یا شواهد تازه نشان داد که آن بیان کافی نیست، بیان را تغییر دادند. حالا زمان باز پیش میرود، چنانکه خود اینشتین هم در ابتدای کارش نظریه نسبیت عمومی او به اینجا رسید که در عالم دو میدان