- آیا مُثُل افلاطونی درست است؟

استاد: ما در مقام اثبات «مثال» نیستیم. البته «مثال» افلاطونی قابل بحث است و خودش تاریخچهای دارد که تصور افلاطون از «مثال» چه بوده، و بعد دیگران در این زمینه چه گفتهاند. ما اینجا به عنوان مثال و برای توضیحِ مطلب عرض کردیم و نخواستیم بگوییم «مثال» افلاطونی درست است یا درست نیست.

- یکی از خانمها سؤال کردهاند که فرمودید «خدا شیئی جدا از اشیاء نیست، بلکه در اشیاء است» بنابراین «به سوی خدا» چه مفهومی دارد؟

استاد: اینکه عرض کردیم که خدا در اشیاء است، نخواستیم همه مطلب را اینجا توضیح داده باشیم، بلکه خواستیم اشاره کرده باشیم.

این تعبیر از حضرت امیر است- مکرر هم این تعبیر را دارد- که میفرماید: مَعَ کلِّ شَیءٍ لا بِمُقارَنَةٍ وَ غَیرُ کلِّ شَیءٍ لا بِمُزایلَةٍ [1] هم داخل در اشیاء است و هم بیرون از اشیاء؛ داخل در اشیاء است اما نه آن گونه که یک جسم داخل جسم دیگر میشود (مثل اینکه آب داخل زمین میشود یا عنصری با عنصر دیگر ممزوج میشود) و خارج از اشیاء است ولی نه به معنای اینکه مباین و بیرون است (مثل اینکه من دستم را روی این میز میگذارم و میگویم دست من بیرون از میز است).

ما گفتیم داخل در اشیاء است، اما آن نکته دیگرش را که خارج از اشیاء است، نگفتیم و لزومی نداشت فعلا توضیح بدهیم. بعدها باید مسائل توحیدی را خیلی بحث کنیم، چون قله توحید که بشر به آن رسیده همین جمله است: مَعَ کلِّ شَیءٍ لا بِمُقارَنَةٍ وَ غَیرُ کلِّ شَیءٍ لابِمُزایلَةٍ. یا به تعبیر دیگر که باز از کلمات حضرت امیر است: لَیسَ فِی الْاشْیاءِ بِوالِجٍ وَ لا عَنْها بِخارِجٍ [2] نه در اشیاء ولوج کرده و فرو رفته است و نه از اشیاء بیرون است.

و اما این مسأله که «پس سیر به سوی خدا چیست؟» مسلّم سیر به سوی خدا سیر جسمانی نیست. مگر قرب و تقرب به خدا تقرب جسمانی است؟! مثلا اینکه پیغمبر از دیگران به خدا مقربتر بوده، آیا به معنی این است که پیغمبر در نقطهای از مکان قرار داشته که در آن نقطه به خدا نزدیکتر بوده؟! مسلّم قرب، قرب معنوی است. وقتی قرب، قرب معنوی باشد، بعد [میرسیم به اینکه] اصلا