غرض این جهت است که عمده مسأله در باب توحید، صحیح طرح کردن آن است. لَیسَ کمِثْلِهِ شَیءٌ [1] (هیچ چیزی مانند او نیست، او مانند ندارد) را انسان در تصور اوّلش از خدا، باید در نظر داشته باشد [2]. مفهومهای سُبْحانَ اللَّهِ، سُبْحانَ رَبِّی الْعَظیمِ، سُبْحانَ رَبِّی الْاعْلی، سُبْحانَ رَبِّک رَبِّ الْعِزَّةِ عَمَّا یصِفُونَ [3] و اللَّهُ اکبَرُ، این مفاهیم را انسان در تصور اوّلی که میخواهد از خدا داشته باشد، باید در ذهن داشته باشد. «خدا منزه است از توصیفاتی که اینها میکنند»، «خدای من، پروردگار عظیم من منزه است از توصیفی که خود من میکنم». اللَّهُ اکبَرُ یعنی اللَّهُ اکبَرُ مِنْ انْ یوصَف. انسان درباره موجودی بحث میکند که اصلا برتر است از وصف و توصیف او، و منزه است از هرگونه محدودیت و نقصی. فَأَینَما تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ [4]. خدایی که قرآن بیان میکند این است: «رو به هرطرف که بایستید، رو به خدا ایستادهاید». این خاصیتِ آن موجودی است که جزئی از اجزای عالم نیست، [بلکه] ذاتش بر همه اشیاء احاطه دارد و با همه اشیاء هست.

مثال افلاطون

مثال دیگری هم عرض کنیم برای اینکه طرح مسأله کاملا روشن شود؛ مثال خوبی است. فرض کنید شما در جایی ایستادهاید و روبروی خودتان را نگاه میکنید؛ میبینید افرادی، اشخاصی، ماشینهایی از جلوی شما عبور میکنند و میروند. در ابتدا که نگاه میکنید، صد درصدْ اینها را اشخاص میپندارید و خیال میکنید در جهتِ روبروی شما خیابانی هست و افرادی در آن حرکت میکنند و میروند. (البته مثال است، شما در جهات مثال خدشه نکنید.) یک کسی پیدا میشود و میگوید آقا اینهایی که شما میبینی نمیگویم غلط میبینی، واقعا میبینی و واقعا هم اشخاصی میروند که تو میبینی، اما اینها یک سلسله صورتهایی است که حقیقتش در پشت سر تو قرار گرفته؛ یعنی در مقابل تو یک آینه بزرگ و صافی است که تو آن را نمیبینی؛ تو اینجا ایستادهای و به پشت سر خودت توجه نداری، روبرویت خیابانی و ماشینهایی و آدمهایی میبینی و خیال میکنی آنجا خیابان است، در حالی که اصل این، پشت سر توست.

این همان مثلی است که افلاطون ذکر کرده. او میگوید افرادی را فرض کنید که از اول عمرشان در یک غار بودهاند و ترتیبشان را این طور قرار دادهاند که پشت اینها به بیرون غار است و رویشان به طرف داخل غار و در جلوی روی آنها هم دیواری هست. از مقابل در غار افرادی