موجوداتْ خیرشان بر شرشان غلبه داشته باشد، دوم اینکه شر بر خیر غلبه داشته باشد، و سوم اینکه خیر و شر کاملا متساوی باشند. آن که در نظام عالم وجود دارد این است که خیر بر شر غلبه دارد. نظام عالم نظام پیشرفت و تکامل است. شرور هست، ولی در اقلیت واقع شده است.

این هم یک فرضیه و تئوری فلسفی راجع به توجیه اصل مطلب که حتی مسأله حکمت بالغه را هم توجیه میکند. اینجا دیگر اینکه «چرا این خلأها پر نشد؟»، «چرا این نیستیها به جایش هستی گذاشته نشد؟» و امثال این «چرا» ها وجود پیدا نمیکند. این «چرا» ها معنایش این است که «اصلا چرا این عالم آفریده شده است؟». اگر این عالم میخواهد همین طبیعت را داشته باشد که هست و میخواهد همین عالمی باشد که هست، اینها هم در آن هست. اما اینکه بگوییم این عالم بدیهایش نباشد، به این معناست که اصلا این عالم این عالم نباشد، یعنی امری محال. میگویند «لیس فی الامکان ابدع ممّا کان» بدیعتر و زیباتر از آنچه که هست محال است؛ یعنی آن فقط یک فرض و توهّمی است که شما میکنید.

شباهت مراتب هستی با مراتب اعداد

موجودات در مراتب خودشان عینا مثل اعدادند در مراتب خودشان؛ یعنی مراتب هستی مثل مراتب اعداد است. هر عددی مرتبهاش مقوّم ذاتش است؛ یعنی این طور نیست که خودش یک چیز باشد و مرتبهاش یک حالت عارضی برای آن. هرکدام از ما الآن در جایی نشستهایم و این جایی که نشستهایم مقوّم ما نیست؛ یعنی ممکن است من من باشم و اینجا ننشسته باشم و جای دیگر نشسته باشم؛ یعنی این جاها برای ما یک حالات عارضی است و جدا از اصل وجود ما. ولی مرتبه اعداد، مقوّمشان است. عدد 5 مرتبهای دارد، بعد از 4 و قبل از 6 است. آیا معقول است که جای عدد 5 عوض شود ولی 5، 5 باشد؟ یعنی آیا میتوانیم فرض کنیم جای عدد 5 میان 4 و 6 نباشد، بلکه مثلا میان 15 و 17 باشد و این عدد همان 5 باشد؟ اگر میان 15 و 17 قرار گرفت، نه فقط جایش عوض شده بلکه اصلا خودش دیگر خودش نیست، آن دیگر 5 نیست 16 است. 16 بودن 16 فقط به این است که میان 15 و 17 باشد و 5 بودن 5 هم به این است که میان 4 و 6 باشد. این طور نیست که اعداد خودشان یک چیز باشند و مرتبهشان چیز دیگر و ما حالا این طور اصطلاح و قرارداد کردهایم و یا علت خاصِ خارجی طبیعی آمده 5 را عجالتا بین 4 و 6 قرار داده (به لفظ کار نداریم؛ به خود عدد کار داریم، نه به لفظ «پ» و «ن» و «ج») و ممکن بود 5، 5 باشد و بین 15 و 17 قرار بگیرد؛ نه، چنین چیزی نیست، مرتبه 5 مقوّم ذاتش است.

تمام موجوداتی که در این عالم هست، مرتبهشان مقوّم خودشان است. ما در عالم توهّم میگوییم «اگر من به جای سعدی بودم و از آن پدر و مادر شیرازی متولد شده بودم و در شهر