خودش از هدایتی استفاده میکند. منتها صحبت بر سر همین دستگاهی است که موجود کامل دارد.

این دستگاهی که موجود کامل دارد، آیا در مرتبه ضعیف از ناقصِ همین دستگاه استفاده میکرده یا از دستگاه دیگری؟ اگر از دستگاه دیگری استفاده میکرده بحث این است که همین دستگاه کامل چطور تدریجا به وجود آمد؟ اگر این دستگاه کامل این طور میبود که [آن موجود] از ناقصش هم ناقص استفاده میکرده و تدریجا هرچه کامل شد کاملتر استفاده کرده، پیدایش تدریجی این دستگاهِ کامل قابل توجیه بود، اما شما بهتر میدانید که این دستگاه کامل این طور نیست که در ابتدا از ناقصش ناقص استفاده میشده است. اگر آن موجود پستتر دستگاه بینایی دارد دستگاه دیگری غیر از این دستگاه است. مثلا حشرات با دستگاه دیگری یا به نحو غریزه و یا به نحو دیگری از بینایی استفاده میکنند و طبعا با این دستگاه چشم از بینایی استفاده نمیکنند.

- آنها هم دستگاه ناقصی دارند که بر حسب احتیاجات خودشان استفاده میکنند.

استاد: ولی همین دستگاهی که الآن در انسان و حیوان است به نام دستگاه چشم، آیا این تدریجا به وجود آمده؟ و تدریجا هم که به وجود آمده، آیا در هر مقداری که به وجود آمده مورد استفاده بوده و میشده از همین دستگاه چشم استفاده کنند یا نه؟

- نظریه داروین فعلا مطرح نیست. الآن نظریات توسعه پیدا کرده و مثلا نظریه «موتاسیون» پیدا شده است و آن هم تکامل پیدا کرده و امروز نظریهای که در تکامل مورد بحث علمای مغرب است، نظریه «تکامل دیویژه» (تکامل متوجه و هدفدار) است. بنابراین فینالیزم و تکامل هدفدار مورد حمله نیست. تکامل هدفدار اتفاقا مورد حمله آن عده از علماست که از لحاظ اجتماعی فکر مارکسیستی دارند. نظریه داروین بر اساس تنازع بقا پایه و مبنایی برای اصل نزاع طبقاتی است که مارکسیستها روی تعصب بر آن تکیه میکنند. امروز تکامل به عنوان یک نظریه مطرح است ولی با نظریه داروین از زمین تا آسمان تفاوت دارد.

استاد: ما در نظر داشتیم همانها را هم در اینجا مطرح کنیم و خواهش هم کردیم آقایانی که اطلاعات بیشتری دارند در اختیار ما بگذارند که بتوانیم استفاده کنیم. ولی در حدود اطلاعات خودمان خواستیم از بسیطترین نظریه- که در نظریات علمی نظریه لامارک است- بگیریم برویم جلو تا ببینیم به کجا رسیده است. بحث ما فقط روی داروینیزم نبود، روی تکامل بود و لذا عنوانی که انتخاب کردیم «توحید و تکامل» است، و ما احساس کردیم که هرچه این نظریه تکامل پیش