براهین فلسفی، مکمل راه نظم و راه خلقت و راه هدایت

حالا یک مطلب دیگر عرض میکنم. ما راههای گذشته را عرض کردیم و استحکام آنها را هم تأیید کردیم. گفتیم اگر کسی از راه قلب و فطرت وارد شود، از راه خوبی وارد شده؛ راهی است که قرآن آن را تأیید کرده و علم و عقل بشر هم هرچه جلوتر رفته آن را بیشتر تأیید کرده است. راه نظام مخلوقات را گفتیم راه بسیار خوبی است؛ ساختمان مخلوقات ساختمانی است که از وجود ناظم حکایت میکند. راجع به راه هدایت هم گفتیم که این موجوداتِ ساخته شده، ساختمان و سازمانشان کافی نیست که آنها را ماشینی نشان بدهد که به طور خودکار راه خود را طی میکند، بلکه این موجودات در راهی که طی میکنند جاذبه دیگری را نشان میدهند. این را هم تأیید کردیم. حتی راه خلقت را هم تأیید کردیم. ما همه راهها را درست رفتیم.

اما مصریها تخم لقّی را در دهان ما شکستهاند و در دهان آنها هم شاید فرنگیها شکستهاند و آن این است که گفتند: ای آقا! این راههای فلسفه چیست؟! اینها همه راههای غلط و کوره راه است! ببینید قرآن فقط [1] از راه مخلوق و راه نظم موجودات وارد شده! قرآن فقط بشر را به آیات خلقت دعوت میکند: وَ مِنْ آیاتِهِ اللَّیلُ وَ النَّهارُ وَ الشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ [2]، وَ مِنْ آیاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکمْ مِنْ أَنْفُسِکمْ أَزْواجاً [3]؛ قرآن هرگز از آن راهها نرفته است و آن راهها غلط است!

اما اینکه قرآن از این راهها رفته است یا نرفته است، بعد برایتان صحبت میکنیم که قرآن بالاتر از آنچه که ما تا امروز گفتهایم گفته است. اما من یک مطلب دیگر را میخواهم به شما بگویم و آن این است که آن راهها راههای درستی است. راه فطرت که اصلا به عقل و استدلال کار ندارد، بلکه دل آدم خودش گواهی میدهد. میگویند: «گواه عاشق صادق در آستین باشد». برای کسی که در دل خودش [وجود خدا را] احساس میکند [همین احساس کافی است] و لازم هم نیست برای دیگری استدلال کند.

راه نظم هم راه درستی است اما به کمک فطرت یا به کمک همین استدلالهای فلسفی. خیال نکنید که اگر فطرت به کمک راه نظم نیاید [راه نظم به تنهایی کافی است.] راه نظم همان راهی است که قرآن هم زیاد گفته، چون نظر کتابهای آسمانی بیشتر به این است که مردم را از چه راه بهتر میتوان [به خداشناسی] سوق داد و [راه نظم] بهترین راه برای سوق دادن مردم است و فطرت هم به کمک آن میآید.

ما فعلا به فطرت کار نداریم چون یک امر شخصی است و بحث ما در جایی است که