از این آیه قرآن که در سوره مبارکه نحل است:«وَ اللَّهُ اخْرَجَکمْ مِنْ بُطونِ امَّهاتِکمْ لا تَعْلَمونَ شَیئاً وَ جَعَلَ لَکمُ السَّمْعَ وَ الابْصارَ وَ الافْئِدَةَ لَعَلَّکمْ تَشْکرونَ» [1] بعضی خواستهاند استنباط کنند که همه معلومات انسان اکتسابی است و معلومات فطری در کار نیست.

ظاهر آیه این است که وقتی خدا شما را از شکم مادرانتان بیرون آورد هیچ چیز نمیدانستید، یعنی لوح ضمیر شما صاف و پاک بود و هیچ نقشی در آن نبود؛ چشم و گوش به شما داده شد- که مسلّماً به عنوان نمونهای از حواسّ است و منحصر به چشم و گوش نیست- و دل به شما داده شد که مقصود مایه تفکر است؛ یعنی در لوح ضمیر شما چیزی نوشته نشده بود، با قلم حواس و با قلم دل و عقل است که روی این لوح صاف چیزهایی نوشته میشود. این یک نظریه است.

نظریه افلاطون

نظریه دیگری است که از افلاطون است و عکس این نظریه است. میگوید انسان وقتی که به این دنیا میآید همه چیز را میداند؛ چیزی که نداند وجود ندارد.

روح انسان قبل از بدن در دنیای دیگری وجود داشته است. آن دنیا به قول او دنیای مثل است و روح انسان در دنیای مثل- که به عقیده او حقایق موجودات این عالم هستند- مثل را درک کرده و به حقایق اشیاء رسیده است، بعد که به بدن تعلّق میگیرد یک نوع حجاب میان او و معلومات او برقرار میشود و مثل آدمی میشود که یک چیزهایی میداند ولی موقّتاً فراموش کرده است. به عقیده او هر کسی که به دنیا میآید همه علوم (مثلًا ریاضیات) را میداند. پس تعلیم و تعلّم چیست؟ میگوید تعلیم و تعلّم، تذکر و یادآوری است، معلّم مذکر است یعنی آنچه را که [متعلّم] در باطن میداند به او یادآوری میکند و او به یاد آنچه قبلًا میدانسته است میافتد.

از این روست که «تعلیم» در مکتب او فقط تذکر است و بس. این هم نظریه دوم که درست نقطه مقابل نظریه اوّل است.