لغت عرب ناآگاه بوده است- میگوید من معنی کلمه «فطرت» را که در قرآن آمده است آن وقتی فهمیدم که با یک اعرابی بادیه نشین روبرو شدم که این کلمه را در موردی به کار برد. وقتی این کلمه را در آن مورد به کار برد مفهوم آیه برای من روشن شد. میگوید: ما کنت ادری ما فاطر السّموات و الارض حتّی احتکم الی اعرابیان فی بئر. لغت «فاطر» را که در قرآن آمده است درست نفهمیده بودم تا اینکه دو نفر اعرابی [1] آمدند که درباره یک چاه آب با یکدیگر اختلاف داشتند. یکی از آنها گفت:

انا فطرتها. میخواست بگوید چاه مال من است. مقصودش این بود که من ابتداء آن را حفر کردم. (میدانید وقتی چاه را میکنند، پس از مدتی آب خود را پایین میکشد، لذا دو مرتبه آن را حفر میکنند و چند متر پایینتر میروند). میخواست بگوید من صاحب اوّلش هستم؛ یعنی آن کسی که اوّل بار این چاه را حفر کرد من بودم. این عبّاس میگوید از اینجا فهمیدم که لغت «فطرت» در قرآن چه معنایی میدهد: یک خلقت صد در صد ابتدایی در انسان که حتّی در غیر انسان هم سابقه ندارد.

در موارد دیگری هم که لغت «فطر» در زبان عربی به کار برده شده است مفهوم ابتدایی بودن و سابقه نداشتن در آن هست. مثلًا عرب میگوید: «فطر ناب البعیر فطرا» اذا شقّ اللّحم و طلع. وقتی که دندان شتر در میآید و برای اوّلین بار گوشت را میشکافد، این ابتدای طلوعش را با «فطر» بیان میکنند. همچنین اوّلین شیری را که از پستان حیوان گرفته میشود، به اعتبار اینکه برای اوّلین بار گرفته شده است «فطر» میگویند.

راغب اصفهانی هم این لغت را در همین حدودی که ابن اثیر در النهایه شکافته است، شکافته و چون تقریباً تکرار میشود دیگر آنها را ذکر نمیکنم.

کلام مرحوم شیخ عبّاس قمی

مرحوم شیخ عبّاس قمی- رضوان اللّه علیه- در کتاب سفینة البحار [2] از مطرّزی که