پس کلمه «فطر» مساوی با ابتداء و اختراع است، یعنی عملی که از روی چیز دیگری تقلید نشده است.

بعد میگوید: «و الفطرة: الحالة منه کالجلسة و الرّکبة» فطرت یعنی حالت خاصّ و نوع خاصّی از آفرینش، مثل لغت «جلسة» و «رکبة» که به معنی نوع خاصّی نشستن و نوع خاصّی ایستادن است [1]. «و المعنی انّه یولد علی نوع من الجبلّة و الطّبع المتهییء لقبول الدّین فلو ترک علیها لاستمرّ علی لزومها.» یعنی انسان به نوعی از جبلّت و سرشت و طبیعت آفریده شده است که برای پذیرش دین آمادگی دارد و اگر به حال خود و به حال طبیعی رها شود همان راه را انتخاب میکند مگر اینکه عوامل خارجی و قسری او را از راهش منحرف کرده باشد.

بعد ابن اثیر میگوید در حدیث، لغت «فطرت» مکرّر آمده است. مثلًا در حدیثی از پیغمبر اکرم- که ابن اثیر ابتدای حدیث را نیاورده- آمده است: «علی غیر فطرة محمّد» یعنی «علی غیر دین محمّد» یعنی در اینجا به جای کلمه «دین» خود کلمه «فطرت» آمده است. همچنین از علی (علیه السّلام) نقل میکند: و جبّار القلوب علی فطراتها [2] خدای متعال که دلها را آفریده است، جبّار [3] دلها بر اساس فطرتهای این دلهاست. در اینجا «فطرت» جمع بسته شده است: فطرات (فطرتها). از اینجا ما یک نشانه پیدا میکنیم که آنچه که از نظر معارف اسلامی، فطری انسان است یک چیز نیست بلکه انسان فطریاتی دارد. ابن اثیر گفته است: «علی فطراتها» ای علی خلقها [4].

سخن ابن عبّاس

حدیث عجیبی از ابن عبّاس نقل میکند که من همین حدیث را قرینه میگیرم بر اینکه لغت «فطرت» از لغاتی است که قرآن برای اوّل بار به کار برده است. ابن عبّاس که پسر عموی پیغمبر و مردی قرشی و عالم است- او یک عجمی نبوده که بگوییم از