حیات و زندگی، حاکم و قاهر بر مادّه است نه تابع و محکوم خاصیت مادّه.

باز به قول همان دانشمند:

«حیات و زندگی در اشکال متعدّد خود- در شکل موجود تک سلّولی و یا ماهیها و حشرات و پستانداران و مرغان هوا و انسان، در هر شکل و هیأتی باشد- بر عناصر طبیعت چیره میشود و آنها را وادار میکند از ترکیبات اصلی خود خارج شوند و به وضع و ترکیب جدیدی در آیند.»

امروز دانشمندان عموماً گواهی میدهند بر اینکه جوهر حیات اگر از لحاظ قالب و حدّ، تابع ظرف مادّه است، از بسیاری از جهات قاهر و غالب و حاکم بر مادّه است؛ این طور نیست که صد در صد تابع مادّه باشد و خاصیتی از خاصیتهای او به شمار رود.

حیات و زندگی از خود تجلّیاتی دارد که مادّه بکلّی فاقد آنهاست. همینکه زندگی پیدا شد انواع جنبشها و حرکتها پیدا میشود که در سابق نبود؛ طرّاحی و نقشهکشی پیدا میشود، مهندسی پیدا میشود، زیبایی پیدا میشود، شعور و ادراک پیدا میشود، شوق و ذوق و عشق و حال پیدا میشود، نقشه و تدبیر پیدا میشود؛ چیزهایی پیدا میشود که در مادّه بیروح نمونه آنها به هیچ نحو وجود ندارد. همه عالم مرآت جمال و کمال باری تعالی است. همان مادّه بیروح هم به اندازه حظّ وجودی خود آینهای است از قدرت لا یزال حق.

ولی به همان درجه که حیات و زندگی از مادّه کاملتر است، شهادت و حکایت حیات هم از خالق علیم حکیم بیشتر و رساتر از مادّه است.

نظام و سنّت موجود

نکتهای که باز باید متذکر شویم این است که همان طوری که میبینیم، در قرآن کریم به همین نظام ثابت و جاری حیات و ممات استدلال شده و همین نظام جاری به شهادت خوانده شده؛ نه اینکه مثلًا این نظام جاری و ثابت را به کنار بگذارد و بعد به