است هست، چیزی هم که در ذات خود زنده است وجود دارد؛ اگر چیزی که در ذات خود متغیر و ناپایدار است هست، چیزی هم که در ذات خود ثابت و باقی است هست؛ اگر چیزی که در ذات خود بینقش و بیصورت است هست، چیزی هم که عین نقش و صورت و فعلیت است وجود دارد.

آیا حیات خاصیت مادّه است؟

البتّه ممکن است کسی خیال کند که حیات و زندگی جزء خاصیتهای مادّه است و کمال زائد بر کمال مادّه نیست.

جواب این مطلب نیازمند بحث علمی عمیقی است. آنچه که عجالتاً مناسب است گفته شود این است که ما این مقدار میتوانیم درک کنیم که هیچ عنصر مادّی به تنهایی دارای حیات و زندگی نیست و خاصیت حیاتی و زندگی ندارد. وقتی که دو عنصر یا بیشتر با هم ترکیب میشوند حدّاکثر این است که هر عنصری از آنچه خود دارد به دیگری هم میدهد، امّا چیزی را که خود ندارد نمیتواند به دیگری بدهد. در نتیجه فعل و انفعال چند عنصر در یکدیگر حدّاکثر این است که همگی دارای یک خاصیت عمومی میشوند که خارج از خاصیت هر یک نیست، و به اصطلاح یک کیفیت متوسّط پیدا میشود. همان طوری که دانشمندان- و بالاخص دانشمندان جدید- تحقیق کردهاند، حیات با خواصّ عجیب خود هیچ گونه شباهتی با خواصّ مادّه ندارد.

یکی از دانشمندان جدید میگوید:

«مادّه جز بر طبق قوانین و نظامات خود عملی انجام نمیدهد. مادّه از خود قوّه ابتکار ندارد، ولی حیات دارای قوّه ابتکار است و هر لحظه نقشهای تازه و موجودات بدیع به عرصه ظهور میآورد».