سیارات، و حتّی از همه کون و مکان، بالاتر و مهمتر است؟ آن ذرّه بسیار کوچکی است که مادّه حیاتی را تشکیل میدهد به نام «پروتوپلاسم» یا جرثومه حیاتی. آنگاه شرحی در اطراف وضع عجیب و بغرنج و پیچیده این ذرّه ذرّهبینی و فعّالیتهای عجیب ترش میدهد.

در عین اینکه بسیاری از مسائل مربوط به حیات و زندگی لا ینحلّ است، یک درس نسبتاً ساده و بسیار مفیدی است که ما از این درس میتوانیم استفاده کنیم.

حیات، واقعیتی است برتر از مادّه

ما این مقدار را میتوانیم بفهمیم که حیات و زندگی یک نوری است که از افق عالیتر و بالاتری بر مادّه تاریک ظلمانی میتابد. مادّه در ذات خود فاقد حیات است، مرده است؛ در یک شرایط معینی مستعد میشود که یک روشنایی که افقش بالاتر و عالیتر از افق جسم و مادّه و خواصّ مادّه است در آن پیدا شود و آن را تحت تأثیر و تصرّف و قوانین مخصوص خود در آورد و بر آن غالب و قاهر گردد. برای کسانی که فکر خود را محدود و محصور کردهاند به مادّه و جسم، دلیل واضحی است که افق عالیتر و بالاتری هم هست که تجلّیاتی بر این مادّه بیجان میکند و تجلّی خود را پس میگیرد، بسط میکند و قبض، احیا میکند و اماته.

البتّه از نقطه نظر توحید و خداشناسی، مادّه و حیات با هم فرق نمیکنند، هر دو مخلوق خدا هستند، هر دو به دست قدرت حق آفریده شدهاند و قائم به ذات حق هستند؛ ولی از نظر کسانی که فکر خود را محدود و محصور ساختهاند و شعاع دیدشان از دیوار اجسام و خواصّ اجسام بالاتر نمیرود، لازم است درک کنند که عالم وجود منحصر به جسم و خواصّ جسم نیست؛ افقی بالاتر از جسم و اجسام هم هست که اثرش به اجسام میرسد؛ عالم وجود منحصر به این قشر جسم نیست؛ عوالمی در باطن این عالم هست که محیط به این عالم است و پیدایش حیات جلوهای است از آن جهان که اگر احیانا مادّه در شرایطی صیقل بخورد، نوری از آن جهان به آینه صیقل خورده مادّه، یعنی مادّههایی که مستعدّ جاندار شدن شدهاند، میتابد. شما در پیکره مرده مادّه، روشنی حیات میبینید، در میان جوهر سیال و متحرّک مادّه که میمیرد و زنده میشود یک رشته ثابتی از حیات میبینید؛ پس اگر چیزی که در ذات خود مرده