تا اینجا همه، گفتههایی بود که از طرف نفری- یعنی چند نفری- از جن به جمع آنها بازگو شده بود که بعد از آنکه قرآن را استماع کردند آن حرفها را در میان قوم خودشان گفتند. دنباله مطلب به شکل دیگری است. اولِ سوره این جور شروع شد:

قُلْ اوحِی الَی بگو به من وحی شده است، که چه؟ ا نَّهُ اسْتَمَعَ نَفَرٌ مِنَ الْجِنِ ... تا اینجا که خواندیم.

استقامت بر راه

وَ الَّوِ اسْتَقاموا عَلَی الطَّریقَةِ لَاسْقَیناهُمْ ماءً غَدَقاً یعنی باز بگو به مردم به من وحی شده است که اگر مردم بر راه و طریق، بر طریقت [استقامت بورزند آنها را از آب فراوان سیراب خواهیم کرد یعنی به آنها نعمت زیاد خواهیم داد.] «طریقه» از نظر لغت همان «طریقت» است. این غیر از اصطلاح خاصی است که متصوفه دارند که طریقت را در مقابل شریعت و حقیقت قرار میدهند؛ اصطلاح خاص قرآن است. در اول بحث عرض کردم که قرآن میفرماید: وَ انّا مِنَّا الصّالِحونَ وَ مِنّا دونَ ذلِک کنّا طَرائِقَ قِدَداً بعضی از ما شایسته و صالح هستیم بعضی غیر آن؛ غیرصالحها طرائق متعددند. و گفتیم قرآن همیشه راه راست را یکی میداند راه کج را متعدد؛ برای راه راست قائل به طریقت یا طریقه- یعنی راه- است نه طرائق، برای راه کج و باطل قائل به طرائق متعدد است. اینجا چون صحبت راه حق است کلمه «طریقه» آمده.

وَ الَّوِ اسْتَقاموا عَلَی الطَّریقَةِ «اگر مردم استقامت بورزند و بر راه ایستادگی کنند».

پس دو مسأله است: یکی اینکه راهِ راست است و راه، رفتن و حرکت میخواهد.

دوم اینکه در راه- که حرکت و رفتن میخواهد- مشکلات زیادی هست. مشکلات زیاد، استقامت و ایستادگی میخواهد؛ با مشکلات مواجه شدن، مرتب مشکل را حل کردن و راه را ادامه دادن. آن داستان معروف «سیمرغ و سی مرغ» که عطار آورده همین است. شاعر عرب میگوید:

یعنی دوستان من (دو دوست من)! کسانی که در صحرا به طرف مقصد راه میافتند، آنهایی که ابتدا به راه میافتند زیاد هستند اما تدریجاً کم میشوند. اول یک شور و هیجانی همه را فرا میگیرد، همه از بیخ و بن حرکت میکنند. اگر مطلب در همان مرحله اول پایان بپذیرد همه خودشان را صاحب حق و حقیقت میدانند. اما اندکی