که میآیند و زمان میگذرد با مشکلاتی مواجه میشوند، از کنار جدا و مرتب کم میشوند. منزل به منزل که جلو میروند از عده کاسته میشود. آنهایی که به آخرین منزل میرسند عده کمی خواهند بود. آنهایی که ابتدا راه میافتند و مقداری هم شرکت میکنند خیلی زیادند، تدریجاً کم میشوند؛ آنها که به مقصد میرسند کمند؛ یعنی به مقصد رسیدن استقامت میخواهد. قرآن هم میگوید: وَ الَّوِ اسْتَقاموا عَلَی الطَّریقَةِ. نفرمود: و اگر مردم وارد این راه بشوند؛ بلکه وارد راه بشوند استقامت هم به خرج بدهند.

بیان علی علیه السلام

چه بیان خوبی دارد علی علیه السلام در نهجالبلاغه! اصحابش را مخاطب قرار داده. مردم وقتی که به رفاه زیاد و عیش و تنعم عادت کردند، خصلت عیش و تنعم و رفاهزدگی کمحوصلگی و کمصبری و زودرنجی و پر توقعی و امثال اینهاست. از علی علیه السلام انتظارات زیادی داشتند؛ میگفتند برای ما کافی است که دور و بر تو هستیم؛ مگر غیر از اینکه دور و بر تو هستیم کار دیگری هم باید انجام دهیم؟! پس چرا فتح و پیروزی زود نصیب ما نمیشود؟ مگر ما که دور تو را گرفتهایم بر حق نیستیم؟

میفرمود: شما زمان پیغمبر را- که دور نشده- در نظر بگیرید؛ ببینید خداوند به پیغمبر- که اصل حق بود- چه وقت نصرت را عنایت کرد، چقدر پیغمبر و یارانش استقامت به خرج دادند تا در نهایت امر پیروز شدند. شما خیال کردهاید این یک لقمه سادهای بود که همان روز اول به آنها رسید؟

آنگاه میفرماید سیزده سال مکه به جای خود که چه رنجهایی پیغمبر اکرم شخصاً متحمل شدند و چه رنجهایی اصحاب پیغمبر متحمل شدند! تازه دوره مدینه رسیده که دوره پیروزیشان است. وضع جنگها در دوره مدینه را تشریح میکند، میفرماید: وَ لَقَدْ کنّا مَعَ رَسولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله نَقتُلُ آباءَنا وَ ابْناءَنا وَ اخْوانَنا ما همراه پیغمبر بودیم، بزرگترین امتحانات و آزمایشها پیش پای ما گذاشته میشد. گاهی مجبور بودیم پسران خودمان را بکشیم چون به جنگمان آمده بودند، پدرانمان را بکشیم چون در گروه مخالف بودند، برادران خودمان را بکشیم چون در گروه مخالف بودند.

گاهی با دشمن آنچنان روبرو میشدیم که وَ لَقَدْ کانَ الرَّجُلُ مِنّا وَ الْآخَرُ مِنْ عَدُوِّنا یتَصاوَلانِ تَصاوُلَ الْفَحْلَین. شترهای نر را دیدهاید که گاهی به جان همدیگر میافتند؟