کارشان گذشته و تمام شده، بعد به من وحی شد که چنین جریانی رخ داد.

حال قرآن آن جریانهایی را که در میان آنها رخ داده است و آنها در میان خود بازگو کردهاند، از آن جهت که خیلی شباهت دارد به آنچه در میان بشر رخ میدهد، بازگو کرده است.

صالح و ناصالح در جن

آن گروه بعد از آنکه ایمان آوردند، با قوم خودشان اینچنین گفتند: وَ انّا مِنَّا الصّالِحونَ وَ مِنّا دونَ ذلِک کنّا طَرائِقَ قِدَداً یعنی برخی از ما صالح و شایسته هستیم و برخی دیگر اینچنین نیستیم غیر این هستیم و تازه غیر این هم [که هستیم] یکجور نیستیم، طرائق و راههای مختلف هستیم. این مطلب چیست؟ عین همان جریانی که در بشر وجود دارد- چون در بشر به حکم همان اختیار و آزادی و مکلّف بودن این جریانها به وجود میآید- در میان آنها هم به وجود آمده. حیوان طرائق نیست، طریقه است؛ یعنی هر نوع حیوانی چون به حکم غریزه کار میکند یک راه و روش مخصوص دارد و لهذا همه افراد حیوانها از یک خصلت خاص به نحو شبیه یکدیگر برخوردار هستند. مثلًا همه گربههای دنیا یک جور خصلت دارند، همه سگهای دنیا یک جور خصلت دارند، همه گوسفندها یک جور، همه اسبها یک جور؛ چون کارشان به حکم غریزه است، یعنی کاری که میکنند کاری است که خلقت در جلو راه آنها گذاشته است و نوعی اجبار در کارشان هست. ولی انسان این طور نیست؛ انسانها اولًا تقسیم میشوند به انسانهای صالح و شایسته که راه صحیح زندگی را پیش گرفتهاند و انسانهای ناصالح که راه صحیح را پیش نگرفتهاند. تازه انسانهای ناصالح هم یک راه نرفتهاند هر گروهشان یک راهی رفتهاند.

در این جهت، جنها هم مانند ما هستند؛ چون مانند ما هستند قرآن این حرفی را که در میان آنها بازگو شده است نقل میکند که گفت: وَ انّا مِنَّا الصّالِحونَ بعضی از ما صالحان هستیم وَ مِنّا دونَ ذلِک بعضی از ما غیر این هستیم یعنی صالح نیستیم؛ ولی آنهایی هم که غیر این هستیم یک گروه نیستیم، گروههای متعدد [هستیم.] کنّا طَرائِقَ قِدَداً ما طریقهها و راههای مختلف هستیم و قسمت قسمت، متفرق، متشتت.