که انسانها در دنیا کسب میکنند، با این تفاوت که ملکاتی که انسان در دنیا کسب میکند اگرچه عمل به خلافش خیلی دشوار است ولی انسان تا در دنیا هست باز امکان اینکه برخلاف ملکات خودش عمل کند برایش وجود دارد؛ چون دار، دار عمل است، دار قوه و استعداد است، دار فعلیت محض نیست. به هر اندازه که ملکات خوب انسان در این دنیا فعلیت پیدا کند امکان اینکه کار بد از انسان سر بزند ضعیفتر است ولی امر ناممکنی نیست. آن عادلترین عادلها هم امکان اینکه یک معصیت از او سر بزند هست. فقط مقام عصمت یک مقام بالاتری است که دیگر روی آن نمیشود حرف زد و الّا عادلترین عادلها هم امکان لغزش در آنها هست.

سخن مرحوم مقدس اردبیلی

در میان علما چند نفر هستند که به زهد و ورع و تقوا و عدالتِ بیخدشه ضربالمثلاند. یکی از اینها مرحوم مقدس اردبیلی (ملا احمد اردبیلی) است. او مرد بسیار عالمی است و در فقه از او به عنوان «محقق اردبیلی» یاد میشود، ایضاح فخرالمحققین را شرح کردهاست و تا اندازهای معقول و منقول هر دو را خوانده است.

گویا مدتی در شیراز نزد محقق دوانی تحصیل میکرده است و بعد به نجف رفت.

نجف را بعد از شیخ طوسی، محقق اردبیلی احیاء کرد. این حوزهای که تا عصر ما بوده و هست- و دعا کنیم خداوند باز هم حفظش کند که الآن با خطر بزرگی مواجه است، به یک اعتبار بعد از هزار سال و به یک اعتبار بعد از حدود پانصد سال میخواهند منحلّش کنند- برای بار دوم محقق اردبیلی آن را احیاء کرد. وی معاصر با صفویه است و شاهعباس خیلی اصرار کرد که ایشان را به اصفهان بیاورد. همین مسجد شاه را که میساختند، گفت من میخواهم که اعدل و اعلم علما در اینجا نماز بخواند، و شیخ بهایی با عدهای رفتند نجف و او را انتخاب کردند؛ هر کاری کردند به ایران نیامد و با نیامدن خودش حوزه نجف را حفظ و نگهداری کرد. مردی بوده در نهایتِ زهد و ورع و تقوا و بحق به او کراماتی نسبت دادهاند و نقل کردهاند. در عین حال میگویند از همین مرد پرسیدند (یک مرد عارفِ به خود و خودشناس و خداشناس اینطور جواب میدهد) اگر شما در جایی قرار بگیرید که در آنجا یک زن اجنبی زیبایی باشد و خلوت مطلق، احدی غیر از خدا اطلاع نداشته باشد و از عاقبتش صددرصد مطمئن باشید چه میکنید؟ گفت: به خدا پناه میبرم. نگفت ما