برتر از [این هستیم،] ما دیگر بعد از این حرفها [به خودمان اطمینان داریم.] ما و ما ندارد. گفت: به خدا پناه میبرم؛ یعنی به خود اعتماد نمیکند.

از آن طرف، برای بدکار هم کار بد هر چه بیشتر ملکه بشود امکان برگشتن به سوی کار خوب ضعیفتر میشود. هر مقدار که این ملکه راسختر بشود، امکان توبهکردن، بازگشتن و اثر گذاشتن نصیحت و موعظه در او کمتر میشود ولی در عین حال سلب نمیشود؛ اگر به اندازه یک مو هم باشد، باز این امکان بازگشت هست؛ همینطور که تاریخ و حکایات نشان میدهد که چه گنهکارانی و در چه حدی از گنهکاری آخر توبه کرده و برگشتهاند. البته امکانش ضعیف و ضعیفتر میشود، یعنی درصد برگشتن کمتر میشود؛ اگر ابتدا پنجاه درصد ماندنِ به حال گناه و پنجاه درصد رفتن است، وقتی که گناه بیشتر شد این پنجاه درصد ماندن میشود پنجاه و یک، آن میشود چهل و نه؛ کمکم این میشود پنجاه و دو، آن میشود چهل و هشت، و همینطور درصد ضعیف میشود.

تمثیل مولوی

این داستان را مکرر گفتهایم، داستان خاربُن و خارکن که چه مَثل خوبی ملا در اینجا آورده است؛ میگوید مردی درخت خاری را جلوی درِ خانهاش کاشته بود (یا روییده بود) که مزاحم مردم بود. به او میگفتند که این درخت را بکن که اسباب زحمت خودت و مردم میشود. میگفت: بسیار خوب، میکنم، دیر نمیشود. امسال نکند. سال دیگر به او گفتند بکن، گفت: بسیار خوب میکنیم، حالا دیر نمیشود. باز هم نکند. هر چه به او میگفتند، همین جواب را میداد. حس نمیکرد که سال به سال این درخت ریشهدارتر و قویتر و ستبرتر میشود و خودش پیرتر و ضعیفتر و نحیفتر، یعنی نیروی کندن او ضعیف میشود و نیروی ماندن آن قوی:

ولی به هر حال [امکان توبه و بازگشت] تا آخر باقی است. اما همینقدر که انسان از این دنیا قدم به دنیای دیگر گذاشت که دنیای فعلیت محض است، دیگر آنجا دار تکلیف نیست، از باب اینکه امکان عمل برای انسان نیست.

در این دنیا وقتی به آنها میگفتند سجود کن، خضوع کن، تسلیم پروردگارت باش، امکان این کار برایشان بود، ولی در آنجا وقتی به آنها میگویند تسلیم امر

..................................................................