توجه قرار بگیرد. اینطور نیست که بگوییم: این آقا اینجا را خوب رسیدگی میکند و جاهای دیگر کوچکترین رسیدگی نمیشود؛ یعنی از نظر مدبّریت و تدبیر، وحدت است. این را در اصطلاح روایات «اتصال تدبیر» میگویند.

اتصال تدبیر

اتصال تدبیر یعنی چه؟ یعنی یک تدبیر واحد بدون تبعیض بر همه این اجزاء مختلف حکمفرماست. مثلًا یک وقت ما میگوییم در یک مملکت اختلاف به این معنا نباید باشد که اختلاف در نقش نباید وجود داشته باشد، یعنی همه یک کار داشته باشند.

در این صورت این مملکت اداره نمیشود. اصلًا زندگی بشر و جامعه بشری قائم به اختلاف نقش است. نمیشود گفت همه باید معلم باشند، همه باید کشاورز باشند، همه باید کارمند اداری باشند، همه باید سرباز باشند، همه باید افسر باشند، همه باید ژنرال باشند. چنین چیزی امکان ندارد. پس باید اختلاف در نقش باشد. این یک مسأله است، ولی مسأله تفاوت مسأله دیگر است و آن این است که به یک گروه برسند، به گروه دیگر نرسند. به یک گروه مثلًا به دلیل اینکه سرباز هستند نهایت درجه رسیدگی بشود، به یک گروه دیگر به دلیل اینکه کارگر هستند رسیدگی نشود، یا عکس قضیه. به این میگویند: تفاوت. با همه اختلاف و تنوعی که در میان اشیاء هست، تفاوت به معنی تبعیضِ در تدبیر میان اشیاء نیست.

اختلاف در نقش گاهی برای یک هدف است. گاهی دو نقش متناقض یک هدف را تأمین میکند. ما همیشه مثال میزنیم به قیچی. اگر انسان تیغههای قیچی را نگاه کند، اینها همیشه بر ضد همدیگر حرکت میکنند، یعنی اگر یک تیغه به طرف پایین میآید، آن یکی به طرف بالا میآید و برعکس. اینها با هم هماهنگی ندارند، ولی همین ناهماهنگی خودش یک هماهنگی است، یعنی اگر هردو با هم بالا بیایند یا هر دو با هم پایین بیایند، چیزی را قطع نمیکنند و کاری را انجام نمیدهند. یا دو کفه ترازو همیشه دو نقش مخالف را بازی میکنند، یعنی اگر این یکی به طرف بالا میآید دیگری به طرف پایین میرود و بالعکس. این، دو نقش مخالف است ولی این دو نقش مخالف برای هدف واحد است. در همین نقش مخالف یک هدف واحد وجود دارد.

قرآن اصرار عظیم و زیاد دارد به مطالعه هر چه بیشتر خلقت، و به مطالعه کشف