سرنوشت اعتمادت بر خدا باشد. در «عَلَی اللَّه» کلمه «معتمداً» تضمین شده است.

تو در هر کاری توجّهت به وظیفه خودت باشد، ولی انسان که نمیتواند نگران سرنوشت خودش نباشد، در آن جهت تکیهات بر خدا باشد. «تَوَکلْ مُعْتَمِداً عَلَی اللَّه» عهدهدار کار خود و وظیفه خودت باش، درحالیکه تکیهات به خدا باشد؛ در سرنوشت تکیهات به خودت نباشد، به خدا باشد. تو اگر وظیفه خودت را خوب انجام بدهی، مطمئن باش سرنوشتت به دست او خوب خواهد شد و از بین نخواهد رفت.

از اینجا معلوم میشود که توکلِ به معنای یک کار یکطرفه، یعنی من هیچ تعهدی را نپذیرم، فقط سرنوشتم را به خدا بسپارم، بعد هم بروم بخوابم، [مردود است؛] پس تکلیف وظیفه چه میشود؟ خدا آن وقت متعهد سرنوشت انسان میشود که انسان متعهد وظایف خودش بشود. تو راه خدا را پیش بگیر و در هر کاری ببین وظیفه چیست، به تکلیف خودت عمل کن، آن وقت ببین خدا چگونه سرنوشت تو را خوب میسازد.

پس در مفهوم توکل دو چیز خوابیده است: از طرف بنده قبول کردن وظایف الهی که به او واگذار شده است، از طرف خدا قبول کردن سرنوشت خوب که بنده به او واگذار کرده است. خدا تکلیف به تو واگذار کرده است، تو آن را بپذیر؛ تو سرنوشتت را به خدا بسپار، خدا آن را میپذیرد.

وَ مَنْ یتَوَکلْ عَلَی اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ انَّ اللَّهَ بالِغُ أمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِکلِّ شَیءٍ قَدْراً. این جمله وسط همین آیات طلاق بود، وسط آیهای که فرمود زنها را که طلاق میدهید، در مدت عده باید در همان خانه خودشان با همان وضع زندگی سابقشان بمانند و شما هم بر آنها انفاق کنید و از آنها پذیرایی کنید، ولی حق رجوع دارید، تا پایان کار میرسد، یعنی نزدیک است که عده تمام بشود، حق رجوع شما باقی است، اما شما اگر خواستید رجوع کنید به نیکی و خوبی رجوع کنید، و اگر خواستید رها کنید، به نیکی رها کنید. عرض کردیم مقصود از «به خوبی رجوع کنید» این است که یک وقت با سوءنیت رجوع نکنید که بگویید: الآن دارد مدتش تمام میشود، وقتی مدتش تمام میشود میرود شوهر میکند، پس من رجوع میکنم برای اینکه مانع شوهرکردنش بشوم؛ وقتی که رجوع کردی باز همان آش و همان کاسه؛ نه، رجوعی که از سر حسن نیت و به قصد یک زندگی واقعی باشد؛ و اگر نخواستید رجوع کنید