دارد؟ «توکل بر خدا» یعنی چه؟ باید بگوییم توکل به سوی خدا، نه توکل بر خدا.

کلمه «عَلی» اینجا چه معنی میدهد؟

توکل یک امر قراردادی نیست و یک امر ذهنی محض هم نیست که انسان در ذهنش بگوید: من توکل کردم. توکل درواقع معنایش این است که انسان در کارهای خودش فقط امر خدا را درنظر بگیرد، طاعت خدا را در نظر بگیرد، وظیفه را در نظر بگیرد و در سرنوشت خودش اعتماد به خدا کند. این را توضیح بدهم.

انسان اگر با خدا سروکار نداشته باشد، چکار میکند؟ انسان هر تلاشی که میکند به منظور این است که سرنوشت و وضع خودش را خوب کند. انسان بالفطره طالب خوشی و سعادت خودش است. اینهمه فعالیتها و تلاشهایی که مردم میکنند برای چیست؟ همه برای این است که انسان میخواهد خودش را خوشبخت و خوشبختتر کند. پس تلاش خود انسان برای خوشبخت شدن است. اگر آمدند برای انسان وظیفه قرار دادند، آنوقت انسان کاری را میخواهد انجام بدهد به چه منظور؟ چون وظیفه و تکلیف است. من وظیفه خودم را انجام میدهم. حالا که من میخواهم وظیفه خودم را انجام بدهم تکلیف سرنوشت چه میشود؟ تکلیف آن آینده سعادتبخش من چه میشود؟ من یک وقت کار میکنم برای اینکه به خوشبختی برسم، خودم تقریباً به خوشبختی خودم چسبیدهام و خودم خوشبختی خودم را متعهد شدهام. اما اگر انسان بخواهد در همه مسائل اینطور فکر کند که من ببینم وظیفه من چیست و خدا در اینجا از من چه میخواهد، یک نوع جدایی میافتد میان کاری که انسان میخواهد بکند و سعادتی که میخواهد به دست بیاورد.

اینجاست که توکل میگوید: تو وظیفه را انجام بده و قبول کن، تو قبول کن که خدا از تو چه میخواهد، سرنوشتت را به او بسپار. البته وظیفه الهی یک وظیفه سرنوشتساز هست.

دو تعهد از ناحیه بنده و خدا

در واقع در کلمه «توکل» عهدهدار شدن بنده هم هست؛ یعنی دو عهدهداری و دو تعهد است، یک عهدهدار شدن از طرف بنده، که کلمه «توکل» از این جهت است، و یک عهدهدار شدن از طرف خدا: تو عهدهدار وظیفه خودت و طاعت خدا باش، در