همه این سوره یک روح دارد که عرض میکنم. حتی در این سوره چند داستان آمده ولی صورتی که این داستانها در این سوره دارند با صورتی که همین داستانها در سورههای دیگر قرآن دارند فرق میکند یعنی در آن جاها به جزئیات هم تا حدی پرداخته شده و در اینجا قطعههای مختصری آورده شده تا حدی که به آن روح کمک کند.

انواع نعمتها

حال روح این سوره چیست؟ روح این سوره مطلبی است که کلی آن در قرآن به این صورت بیان شده: «لَئِنْ شَکرْتُمْ لَازیدَنَّکمْ وَلَئِنْ کفَرْتُمْ انَّ عَذابی لَشَدیدٌ» [1]. اگر بشر در مقابل نعمتها و انعامهای الهی حالت سپاسگزاری و حقشناسی و قدردانی داشته باشد، سنّت الهی بر این است که آن نعمتها و انعامها را افزایش بدهد، و اگر به جای آنکه عکسالعمل سپاسگزارانه داشته باشد و قدرشناس و حق شناس آن نعمتها باشد [2] کفران و ناسپاسی و قدرناشناسی و حقناشناسی کند نه تنها موجب زوال آن نعمت است بلکه موجب پیدایش یک نقمت هم به جای آن هست. آن شعر میگوید:

ولی قرآن بالاتر از این را میگوید؛ نمیگوید کفرِ نعمت فقط از کفت بیرون کند، میگوید کفر نعمت، نعمت را از کفت بیرون کند و به جای آن یک نقمت بیاورد. این یک اصل کلّی است که در زندگی انسان، چه زندگی فردی چه زندگی اجتماعی، دنیوی و اخروی جاری است.

نعمتها متفاوت است. قهراً وقتی که نعمتها متفاوت باشد شکرها و کفرنعمتها متفاوت میشود و عکسالعملهای الهی یعنی افزون کردن در یک جا و زایل کردن نعمت و بالاتر نقمت به جای آن آوردن هم متفاوت میشود، تا نعمت چگونه نعمتی باشد. یک وقت خدا به انسان نعمت سلامتی بدن داده، نعمت وسعت رزق داده؛ همه اینها نعمت است و اقتضای شکر و سپاس دارد. ولی یک وقت نعمت الهی نعمتی