آهنگ آیات

مقدمتاً مطلبی را عرض کنم و شاید به آن توجه کرده باشید و آن اینکه بعضی از سورههای قرآن از نظر آهنگ مختلف است. به کوتاهی و بلندی سوره هم چندان مربوط نیست و حتی به کوتاهی آیه هم خیلی ارتباط ندارد. آهنگهای آیات شریفه قرآن مختلف است و این اختلاف آهنگها بستگی دارد به محتوا و مضمون. مثلًا آهنگ سوره حمد که حالتش فقط حالت عبادت و مناجات با خداوند و انقطاع بنده با خداست آهنگ مخصوصی است، خیلی نرم و ملایم، خیلی خاضعانه و عابدانه:

«الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمینَ. الرَّحْمنِ الرَّحیمِ. مالِک یوْمِ الدِّینِ. ایاک نَعْبُدُ وَ ایاک نَسْتَعینُ. اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقیمَ ...». حتی سوره توحید هم که سوره بسیار کوتاهی است و آیاتش گاهی دو یا سه کلمه است باز چون فقط ثنای خداوند است آهنگ آن همان آهنگ نرم و ملایم است: «قُلْ هُوَ اللَّهُ احَدٌ. اللَّهُ الصَّمَدُ. لَمْ یلِدْ وَ لَمْ یولَدْ. وَ لَمْ یکنْ لَهُ کفُواً احَدٌ».

ولی گاهی یک آیه مثلًا میخواهد یک حکم شرعی کلّی فقهی را بیان کند، آن خیلی به اصطلاح سادهتر [است] و اغلبْ آیاتِ خیلی طولانی آیاتی است که بیان یک سلسله احکام میکند یعنی یک ماده قانونی را بیان میکند؛ آن باز لحن و آهنگ دیگری دارد: «یا ایهَا الَّذینَ امَنوا اذا تَداینْتُمْ بِدَینٍ الی اجَلٍ مُسَمّی فَاکتُبوهُ وَ لْیکتُبْ بَینَکمْ کاتِبٌ بِالْعَدْلِ» [1] که طولانیترین آیه قرآن است، یا: «حُرِّمَتْ عَلَیکمْ امَّهاتُکمْ وَ بَناتُکمْ وَ اخَواتُکمْ ...» [2] و آیاتی از این قبیل که زیاد هم داریم، آیات احکام در قرآن، اینها آهنگ دیگری دارد. [همچنین] آیات تهدیدآمیز آهنگ دیگری دارد، خیلی خشونتبار و تند است و اغلبْ این گونه آیات، هم کوتاه است و هم رعایت سجع در آنها بیشتر شده.

این نکته که آیات قرآن دارای آهنگهای مختلف است و هر آهنگی با محتوای آن آیات تناسب دارد و در این جهت نهایت دقت و مراقبت شده، از مطالب تازهای است که در عصر اخیر به آن توجه کردهاند و خیلی توجه خوبی است. در میان کتابهایی که در این زمینه دیدهام و به فارسی هم درآمده است بهترین کتاب (میدانم کتابهای دیگر هم هست، من ندیدهام، شاید هم بهتر باشد) کتابی است که مرحوم