میشود. بدیهی است که اثر دروغ منحرف کردن افراد است، یعنی انسان وقتی که به کسی دروغ میگوید میخواهد او را مشتبه کند، میخواهد او را از آنچه که راست و حقیقت است به چیز دیگر منحرف و منصرف کند. از این جهت به «دروغ» «افک» میگویند؛ و کلمه «افک» بیشتر در مطلق دروغها استعمال نمیشود. مثلًا فرض کنید یک کسی دیشب فلان غذا را خورده میگوید نخوردم، پیش طبیب میرود، طبیب میگوید دیشب چه خوردی، یک چیز دیگر میگوید. این هم یک دروغ است، یک افک است. ولی معمولًا «افک» را در موردی میگویند که پای تهمتی در میان باشد؛ مثلًا برای اینکه شخصی، کتابی، دینی را خراب و لکهدار کنند و مردم را از او منصرف و منحرف نمایند به او تهمت میزنند و دروغ میبندند؛ و بدترین انواع دروغ همین است. این است که ما در قرآن «وَیلٌ یوْمَئِذٍ لِلْمُکذِّبین» داریم نسبت به کسانی که پیغمبران را تکذیب میکنند؛ اینجا هم به این تعبیر به شکل دیگری داریم: «وَیلٌ لِکلِّ افّاک»؛ به مکذّب کار ندارد، به خود دروغگو کار دارد ولی دروغگویی که تهمت میزند: وای به حال هر دروغبند گنهکار؛ یا: تباه باد هر دروغبند تباهکار گناهکار.

این جمله را قرآن میگوید چون خود قرآن- و هر پیغمبری- به درد دروغبندی دیگران گرفتار بوده است.

دو چیز هست که همه پیغمبران و شاید هر حقیقتی در دنیا با آن مواجه شده است و مواجه میشود، یکی مسئله تهمت و دروغبندی، یعنی طرف وقتی که با حقیقتی مواجه میشود، میبیند با راستی که نمیشود با آن برابری و مواجهه و مبارزه کرد، با حربه دروغبستن و تهمتزدن میآید با آن مواجه میشود. مسئله دوم مسخره کردن است. مسخره دیگر مایهای نمیخواهد. وقتی آدم بخواهد کسی را به اصطلاح هو کند، با هوچیگری و مسخره کردن میخواهد طرف را از بین ببرد. هر حقیقتی را، هر «درست» ی را میشود به یک شکلی مسخره کرد. این است که قرآن این دو موضوع را تکرار میکند.

استکبار بر خدا «

وَیلٌ لِکلِّ افّاک اثیمٍ» تباه باد هر چه دروغبند گنهکاری هست. «یسْمَعُ ایاتِ اللَّهِ تُتْلی عَلَیهِ» (قبلًا داشتیم: تِلْک ایاتُ اللَّهِ نَتْلوها عَلَیک بِالْحَقِ) آیات الهی را میشنود در حالی که بر او تلاوت میشود، اما چه عکسالعملی نشان میدهد؟ «ثُمَّ یصِرُّ مُسْتَکبِراً کانْ