اول از خلقت آسمانها و زمین به طور کلی بحث کرد و فرمود که در اینها آیات و نشانههایی برای اهل ایمان است. بعد در خلقت انسان و هر جانداری و بعد راجع به گردش شب و روز، نزول باران، گردش باد و امثال اینها مطلبی را ذکر کرد و بعد فرمود: «تِلْک ایاتُ اللَّهِ نَتْلوها عَلَیک بِالْحَقِّ فَبِأَی حَدیثٍ بَعْدَ اللَّهِ وَ ایاتِهِ یؤْمِنونَ» اینها آیات الهی است که ما به حق بر تو تلاوت میکنیم؛ بعد از خدا و آیات خدا دیگر چه باقی میماند اگر به چیزی میخواهند ایمان بیاورند؟ مگر غیر از این چیزی وجود دارد؟ مقصود این است که اگر اینها بخواهند به چیزی در عالم ایمان داشته باشند همین است، یعنی اگر به این ایمان نیاورند دیگر به هیچ چیزی در عالم ایمان نخواهند داشت. آن چیست؟ در نظام عالم، خدا و در نظام تشریع، آیات الهی یعنی آیات قرآن. کأنّه میخواهد بفرماید که اگر در کسی مایهای از ایمان باشد و کوچکترین میل و رغبتی به اینکه به چیزی ایمان داشته باشد وجود داشته باشد دیگر همین است، اگر کسی به این ایمان نیاورْد دیگر به هیچ چیزی در عالم ایمان نخواهد آورد. نظیر آن تعبیری است که ما در فارسی میگوییم؛ البته در عربی بوده، ترجمه فارسی هم میگویند: «لَیسَ وَراءَ عُبّادان قَریة» ماوراء عُبّادان دیگر جایی نیست. آنوقت این آیات شروع میشود که در آن در واقع بیایمانها توصیف و نشان داده میشوند که اینها چه کسانی و چگونه هستند و چه روحی و چه روحیهای دارند.

کلمه « افک »

با یک تعبیر قوی و شدید و محکمی میفرماید: «وَیلٌ لِکلِّ افّاک اثیمٍ». ما کلمه «وَیل» را معمولًا در فارسی به «وای» ترجمه میکنیم. ممکن است کلمه «وای» همین مفهوم را برساند ولی در اصل در عربی این [کلمه] مفهومی مثل «هلاک باد» را میرساند.

«وَیلٌ لِکلِّ افّاک اثیمٍ» هلاک باد هر دروغگوی دروغبند گناهکاری. کلمه «افّاک» صیغه مبالغه در «افک» است. «افک» یعنی دروغ و معمولًا در مورد هر دروغی به کار برده نمیشود بلکه در مورد دروغهایی به کار برده میشود که عنوان تهمت دارد.

ریشه «افک» انحراف است. در قرآن هر جا «یؤْفَکون» به کار برده میشود یعنی «یصْرَفون». مثلًا اگر مردمی از راهی بروند که راه درست باشد بعد کسی بیاید اینها را از آن راه برگرداند و به جای دیگر ببرد، اینجا تعبیر «افک» یا «افِک» به کار برده