ندارد؛ همین مخلوقات خدا هستند که این عالم را اداره میکنند.

یک وقتی مجلهای با دختر یکی از رجال مصاحبهای کرده بود، نوشته بود که او فلج است در اثر اینکه از کوه پرت شده است. آنگاه حرفهای کودکانهای از او نقل کرده بود که خیلی عجیب بود. از جمله از او میپرسند: تو هیچ وقت شده از خدا بخواهی که تو را شفا بدهد، یا نه؟ او که تحصیلکرده هم هست گفته بود: من فکر میکنم دیگر خدا به این همه کار نمیرسد. این عالم به این بزرگی و این همه کار که در این عالم هست، اصلًا خدا چطور میتواند به همه این کارها برسد؟! زمین ما در این منظومه شمسی چقدر است و همه منظومه شمسی با کهکشان چه نسبتی دارد و همه کهکشان با همه عالم. تازه من در همه روی زمین چقدر هستم. حالا من اینجا یک گوشهای افتادهام و یک بیماری دارم، آیا دیگر خدا به کار من هم میرسد؟

حالا گیرم من از خدا بخواهم، آیا خدا میتواند به این همه کار برسد که از آن جمله کار من است؟ از این جهت که مطمئنم که خدا نمیتواند به این همه کار برسد دیگر من به او کاری ندارم!

اثر داشتن و نه استقلال اسباب عالم

این گونه فکر و اعتقاد با اساس توحید منافات دارد. خود ما ممکن است همین حرف را، نه به این تندی و پررنگی، به شکل دیگری [بگوییم.] اینکه انسان برای اسباب عالم استقلال قائل باشد و [تنها] اثر قائل نباشد، فکر غلطی است. خدا برای امور اثر قرار داده، مثلًا برای دوا اثر قرار داده برای شفا. اما اگر ما بگوییم نه، دوا اثر ندارد، فقط خدا دارد شفا میدهد؛ درست است، خدا دارد شفا میدهد ولی خدا که شفا میدهد نه معنایش این است که دوا اثر ندارد، چون دوا هم از خداست، اثر و تأثیر دوا هم از خداست. از پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله سؤال کردند که یا رسولاللَّه! با وجود اینکه همه چیز به تقدیر الهی است آیا دوا و رُقیه و این چیزها هم اثری دارد؟ فرمود:

این هم از قدَر الهی است؛ یعنی قضا و قدر الهی است که آن اثر را در این قرار داده.

ولی همین جا اگر ما بگوییم این اثر- به اصطلاح امروز- یک اثر جبری است یعنی فعلًا این دوا این اثر را دارد، خدا بخواهد خوب میشود، نخواهد هم خوب میشود، این میشود آن تفویضی که نباید به آن قائل شد؛ یعنی کأنّه خدا این کار را کرده، دیگر فعلًا از اختیارش بیرون است. خدا برای این دواها این اثرها را قرار داده، حالا