او در عبادت کمی کوتاه میآمد. گفت: چه میگویی؟! من تو را عالِم خیال میکردم، عیسی دائماً در حال عبادت بود. فرمود: کی را عبادت میکرد؟ او خدا بود، خدا کی را میخواست عبادت کند؟ این، گرفتن طرف است به قول خود طرف. این را میگویند جدال و مجادله؛ و قرآن دستور میدهد: «ادْعُ الی سَبیلِ رَبِّک بِالْحِکمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَ جادِلْهُمْ بِالَّتی هِی احْسَنُ» [1] به راه خدا دعوت کن، اما همه را که از یک راه نمیشود برد، همه را از یک در نمیشود وارد کرد، از یک در نمیروند، یکی اهل حکمت و تعقّل و استدلال است، با او از طریق حکمت و تعقّل و استدلال قوی وارد شو. یکی جاهل و غافل است، غافل را باید موعظه کرد. یکی هم به اصطلاح مُکابر است یعنی روی قوزش افتاده، مجادله و مغالطه کاری میکند، با او از طریق جدال وارد شو، ولی جدال هم حسابی دارد: «وَ جادِلْهُمْ بِالَّتی هِی احْسَنُ» جدال به نحو احسن.

مفهوم آیه اگر به شکل جدل باشد

حال مفهوم آیه [اگر به شکل جدل باشد] این است: بگو اگر خداوند، اگر رحمن، خدای رحمن فرزندی داشته باشد من اولین عبادت کنندهاش هستم. تعبیر آیه این است: بگو به اینها اگر خدا فرزند داشته باشد من اولین عبادتکنندهاش هستم. آیا این جدال است؟ اگر جدال باشد معنایش این است: من که خدا را بهتر از شما میشناسم و از شما عارفتر به خدا هستم؛ شما آمدهاید ادعا میکنید که خدا فرزند دارد و چون فرزند دارد فرزند هر موجودی در حکم خود آن موجود است، احترامی که برای خود آن موجود باید قائل شد برای فرزندش هم باید قائل شد (همان طور که عرض کردم خدا و خدازاده مثل آقا و آقازاده است)، به آنها بگو اگر خدا فرزندی داشته باشد که من آگاهترم و خودم او را عبادت میکردم، پس اگر من عبادت نمیکنم چون او فرزند ندارد. پس درواقع میخواهد بگوید ما عجالتاً حرف شما را قبول میکنیم که خدا اگر فرزند داشته باشد فرزندش هم مثل خودش باید عبادت بشود، یعنی این اصل را فعلًا به سبیل جدل قبول میکند: بله، شما راست میگویید، واقعاً هم اگر خدا فرزند داشته باشد بچه خدا را که نمیشود کوچک گرفت و