پرستش نکرد. بله، بچه خدا را باید پرستش کرد اما چه کنم که خدا بچه ندارد، متأسفم که خدا بچه ندارد. به این طریق بگو؛ یعنی شما که [این سخن را] میگویید، من که از شما عارفتر و آگاهترم، خدا بچه ندارد، اگر میداشت بله من هم عبادت میکردم. این به شکل جدل.

مفهوم آیه اگر به شکل برهان باشد

و اما اگر به شکل برهان باشد. کلمه «عابد» به معانی متعددی آمده است. یکی از معانی عابد «جاحد» است یعنی منکر. حدیثی هست از حضرت امیر علیه السلام که ایشان «عابد» را در اینجا به مفهوم «جاحد» گرفتهاند: بگو اگر خدا فرزند داشته باشد من اول منکر این خدا هستم. معنایش این است: تو که میگویی خدا فرزند دارد، نه تنها یک شریک برای خدا قائل شدی، بلکه خود خدا را نیز انکار کردی. خدایی که فرزند داشته باشد اصلًا آن خدا را قبول ندارم، نه فقط فرزندش را قبول ندارم.

خدایی که فرزند داشته باشد خود آن خدا را باید انکار کرد. یک وقت هست ما میگوییم که اگر خدا فرزند داشته باشد من فرزندش را عبادت نمیکنم خودش را عبادت میکنم؛ خود خدا را باید عبادت کرد. گیرم فرزند هم داشته باشد فرزندش را عبادت نمیکنم ولی خودش را عبادت میکنم. یک وقت آدم دست بالا را میگیرد و حرف درست این است: خدایی که فرزند داشته باشد من خودش را انکار دارم، یعنی خدایی خدا با فرزند داشتن جور درنمیآید. این است که قرآن این امر را جزء اوصاف الهی ذکر میکند. همینطور که نمیتواند خدا، خدا باشد و نیازمند باشد؛ محال است خدا، خدا باشد و جسم باشد؛ محال است خدا، خدا باشد و جاهل باشد؛ محال است خدا، خدا باشد و عاجز و ناتوان باشد؛ همین طور محال است خدا، خدا باشد و صاحب فرزند باشد. در سوره [اخلاص] میخوانیم: «قُلْ هُوَاللَّهُ احَدٌ. اللَّهُ الصَّمَدُ. لَمْ یلِدْ وَ لَمْ یولَدْ. وَلَمْ یکنْ لَهُ کفُواً احَدٌ». فرق میان «خلق» و «ایلاد» (یعنی فرزند آوردن) چیست؟ خدا خالق جهان است ولی مولِد و زاینده جهان نیست. زایش این است که از زاینده شیئی جدا میشود و بعد بزرگ میشود و پرورش پیدا میکند؛ یعنی «زاییده شده» چیزی و جزئی از وجود زاینده است، از وجود او بیرون میآید.

پدر واقعاً زاینده فرزند است، چون نطفه از وجود او زایش میکند. مادر واقعاً زاینده فرزند است چون فرزند از وجود او زایش میکند، خارج میشود، و در نتیجه پدر و