روی یکدیگر شمشیر میکشیدند، برادر به روی برادر شمشیر میکشید، خویشاوندان نزدیک دیگر به روی یکدیگر شمشیر میکشیدند. ولی اینها نیامدند، در بلاد کفر ماندند؛ اما ایمان خودشان را هم حفظ کردند. یعنی مسلمان باقی ماندند ولی مهاجرت نکردند، این وظیفه بسیار بزرگ را انجام ندادند.

مهاجرین آخرین

دسته چهارم مردمی بودند که بالاخره مهاجرت کردند اما نه در روزهای سختی بلکه در روزهای سستی یعنی بعد از صلح حدیبیه، بعد از آنکه کار مهاجرت آسان و قانونی شد. در جریان حدیبیه که جریان مفصلی است پیغمبر اکرم هنوز مکه را فتح نکرده بودند. در ماه ذیالقعده و ذیالحجه به قصد انجام عمل حج و بازدید روانه مکه میشوند. حجاج که در حال احرام هستند و قربانی با خودشان میبرند، به سوی مکه میروند به عنوان زیارت که عمل حجی انجام بدهند. با اینکه طبق قانون جاهلیت، در ماه حرام آنها باید اجازه بدهند ولو به دشمن خودشان، اما حاضر نشدند. لشکری بیرون فرستادند که ما جلو محمّد را میگیریم و نمیگذاریم بیاید.

پیغمبر اکرم هم گویا اصلًا مایل نبودند که در مکه خونریزی بشود؛ یک قرارداد صلح بستند که مسلمین اثر آن قرارداد صلح را ابتدا نمیدانستند ولی بعد اثرش را دیدند.

بسیار خوب است. یکی از شرایط صلح این بود که مسلمانانی که الان در مکه بسر میبرند در عقیدهشان آزاد باشند. این امر کار را آسان کرد یعنی به مسلمینی که در مکه بودند مقدار زیادی آزادی داد. بنابراین مهاجرت بعد از صلح حدیبیه چندان اشکالی نداشت. این دسته کسانی بودند که مهاجرین اولین نیستند، مهاجرین به اصطلاح آخرین هستند.

قرآن از هر چهار دسته یاد میکند. دسته مهاجرین اولین و دسته انصار را فوقالعاده تجلیل میکند به طوری که آنها را مؤمنین حقیقی مینامد. ولی آن دستهای که در مکه ماندند، به پای اینها نمیرسند. حتی میفرماید: شما آن حق ولایتی که با دیگران دارید با اینها ندارید چون اینها در بلاد کفر ماندند؛ از حقوق اجتماعی که باید داشته باشند مقداری محرومند. اینها واقعاً مثل مهاجرین اولین نیستند ولی با این حال اندکی با دیگران فرق دارند. قرآن مخصوصاً میان مسلمانانی که قبل از فتح مکه (حتی بعد از صلح حدیبیه) مسلمان شدند و مسلمانانی که بعد از