رها کنیم و راه بیفتیم. این از کمال خلوص و از نهایت ایمان حکایت میکند. قرآن اینها را مهاجرین اولین مینامد. البته کلمه «مهاجرین اولین» در اینجا نیامده است.

در قرآن در آیه دیگری «السّابِقونَ الْاوّلون» آمده است.

انصار

دسته دوم که اینجا به آنها اشاره شده است، کسانی هستند که قرآن آنها را «انصار» مینامد یعنی یاوران. مقصود، مسلمانانی هستند که در مدینه بودند و در مدینه اسلام اختیار کرده بودند و حاضر شدند که شهر خودشان را مرکز اسلام قرار بدهند و برادران مسلمانشان را که از مکه و جاهای دیگر- و البته بیشتر از مکه- میآیند در حالی که هیچ ندارند و دست خالی میآیند بپذیرند و نه تنها در خانههای خود جای بدهند و به عنوان یک مهمان بپذیرند بلکه از جان و مال و حیثیت آنها حمایت کنند مثل خودشان. به طوری که در تاریخ آمده است، منهای ناموس، هر چه داشتند با برادران مسلمان خود به اشتراک در میان گذاشتند و حتی برادران مسلمان را بر خودشان مقدّم میداشتند: وَ یؤْثِرونَ عَلی انْفُسِهِمْ وَ لَوْ کان بِهِمْ خَصاصَةٌ [1]. آن هجرت بزرگ مسلمین صدر اسلام خیلی اهمیت داشت ولی اگر پذیرش انصار نمیبود آنها نمیتوانستند کاری انجام بدهند. اینها را هم قرآن تحت عنوان وَالَّذینَ اوَوْا وَ نَصَروا [ذکر میکند:] آنان که این مهاجران را پناه دادند و یاری کردند. هم مهاجرت آنها در روزهای سختی اسلام بود، هم یاری کردن اینها. هم آنها گذشت و فداکاریشان زیاد بود هم اینها.

مؤمنین غیر مهاجر

دسته سوم مسلمانانی بودند که در مکه بودند. اینها مسلمان بودند اما مهاجرت نکردند، ماندند در مکه، در بلاد کفر (آنوقت مکه بلد کفر بود). در واقع همت آن برادران مسلمان را نداشتند. آن برادران مسلمان- همانگونه که گفتم- همه چیز را رها کردند و احیاناً به این شکل درآمدند که پسر آمد به مدینه در صف مسلمین در حالی که پدر در مکه بود در صف کفار، و در جنگهایی که پیش میآمد پسر و پدر به