که کار را فقط در صورت بیچارگی و ناچاری درست میدانیم، یعنی هرکسی که کاری دارد میگوییم این بیچاره محتاج است و مجبور است که کار کند؛ فی حدذاته آن چیزی که آن را توفیق و مقدس میشمارند بیکاری است که خوشا به حال کسانی که نیاز ندارند کاری داشته باشند، حال کسی که بیچاره است دیگر چکارش میشود کرد؟! در صورتی که اصلًا مسئله نیاز و بینیازی مطرح نیست. اولًا کار یک وظیفه است. حدیث مَلْعونٌ مَنْ الْقی کلَّهُ عَلَی النّاس ناظر به این جهت است. ولی ما اکنون درباره کار از این نظر بحث نمیکنیم که کار یک وظیفه اجتماعی است و اجتماع حقی بر گردن انسان دارد و یک فرد هرچه مصرف میکند محصول کار دیگران است. و اگر نظریه مارکسیستها را بپذیریم اساساً ثروت و ارزش و هرچیزی که ارزشی دارد، تمام ارزشش بستگی به کاری دارد که در راه ایجاد آن انجام گرفته است؛ یعنی کالا و کالا بودن کالا در واقع تجسّم کاری است که روی آن انجام شده است. حال اگر این نظریه صد درصد درست نباشد [1]، باز هرچیزی که انسان مصرف میکند لااقل مقداری از ارزش آن در برابر کاری است که روی آن انجام گرفته است.

لباسی که میپوشیم، غذایی که میخوریم، کفشی که به پا میکنیم، مسکنی که در آن زندگی میکنیم، هرچه را که نظر کنیم میبینیم غرق در نتیجه کار دیگران هستیم.

کتابی که جلومان گذاشته و مطالعه میکنیم، محصول کار دیگران است: آن که تألیف کرده، آن که کاغذ ساخته، آن که چاپ کرده، آن که جلد نموده و غیره. انسان در اجتماعی که زندگی میکند غرق است در محصول کار دیگران، و به هر بهانهای بخواهد از زیر بار کار شانه خالی کند همان فرموده پیغمبر است که سنگینی او روی دوش دیگران هست بدون اینکه کوچکترین سنگینی از دیگران به دوش گرفته باشد.

باری در اینکه کار یک وظیفه است نمیشود شکی کرد، ولی ما درباره کار از نظر تربیت بحث میکنیم. آیا کار فقط وظیفهای از روی ناچاری اجتماعی است؟ یا نه، اگر این مسئله نباشد نیز لازم است و به عبارت دیگر اگر این لابدّیت و ناچاری وظیفه اجتماعی نباشد، باز هم کار از نظر سازندگی فرد یک امر لازمی است. انسان