یک موجود- به یک اعتبار- چند کانونی است. انسان جسم دارد، انسان قوّه خیال دارد، انسان عقل دارد، انسان دل دارد، انسان ... کار برای جسم انسان ضروری است، برای خیال انسان ضروری است، برای عقل و فکر انسان ضروری است، و برای قلب و احساس و دل انسان هم ضروری است. اما برای جسم کمتر احتیاج به توضیح دارد، زیرا یک امر محسوس است. بدن انسان اگر کار نکند مریض میشود؛ یعنی کار یکی از عوامل حفظ الصحّه است. بحث در این باره ضرورتی ندارد. بیاییم راجع به قوّه خیال بحث کنیم.

کار و تمرکز قوّه خیال

انسان یک نیرویی دارد و آن این است که دائماً ذهن و خیالش کار میکند. وقتی که انسان درباره مسائل کلی بهطور منظم فکر میکند که از یک مقدمهای نتیجهای میگیرد، این را میگوییم تفکر و تعقل. ولی وقتی که ذهن انسان بدون اینکه نظمی داشته باشد و بخواهد نتیجه گیری کند و رابطه منطقی بین قضایا را کشف نماید، همینطور که تداعی میکند از اینجا به آنجا برود، این یک حالت عارضی است که اگر انسان خیال را در اختیار خودش نگیرد یکی از چیزهایی است که انسان را فاسد میکند؛ یعنی انسان نیاز به تمرکز قوّه خیال دارد. اگر قوّه خیال آزاد باشد، منشأ فساد اخلاق انسان میشود. امیرالمؤمنین علیه السلام میفرمایند:

النَّفْسُ انْ لَمْ تَشْغَلْهُ شَغَلَک..

یعنی اگر تو نفس را به کاری مشغول نکنی، او تو را به خودش مشغول میکند.

یک چیزهایی است که اگر انسان آنها را به کاری نگمارد طوری نمیشود، مثل یک جماد است. این انگشتر را که من به انگشتم میکنم، اگر روی طاقچهای یا در جعبهای بگذارم طوری نمیشود. ولی نفس انسان جور دیگری است، همیشه باید او را مشغول داشت؛ یعنی همیشه باید یک کاری داشته باشد که او را متمرکز کند و وادار به آن کار نماید و الّا اگر شما به او کار نداشته باشید، او شما را به آنچه که دلش میخواهد وادار میکند و آن وقت است که دریچه خیال به روی انسان باز میشود؛