گرفتار شده. حضرت فوراً دستور دادند [که به او آب و غذا بدهند] و خلاصه نجاتش دادند. آن شخصی که همراه حضرت بود گفت: آخر این کافر است، مگر ما به کافر هم میتوانیم محبت کنیم؟! فرمودند: بله، صِرف محبت که فقط خیری به این آدم میرسد، این که دیگر به جایی ضرر نمیزند. آیا اگر به این محبت کنید، به مسلمین دشمنی کردهاید؟ نه. در این گونه موارد باید هم محبت کرد.

نیکی در مقابل بدی

دو آیه به یادم هست. در یک آیه محبتهایی را که اثر نیک دارد توصیه میکند، میفرماید: وَ لا تَسْتَوِی الْحَسَنَةُ وَ لَاالسَّیئَةُ نیکی و بدی- قرینه نشان میدهد که یعنی نیکی کردن به مردم و بدی کردن به مردم- هرگز مانند یکدیگر نیست، یعنی اثر نیکی با اثر بدی یکی نیست. ادْفَعْ بِالَّتی هِی احْسَنُ آن که به تو بدی میکند، تو به نیکوترین وجهی به او نیکی کن. او به تو بدی کرده، تو به او نیکی کن. فَاذَا الَّذی بَینَک وَ بَینَهُ عَداوَةٌ کأنَّهُ وَلِی حَمیمٌ [1] همان کسی که با تو دشمنی دارد، او که بدی میکند تو اگر بخشایش و عفو داشته باشی و بلکه متقابلًا به او نیکی کنی، خواهی دید که دشمنی او تبدیل به دوستی شد.

سعدی میگوید (مضمونِ همین آیه است):

البته بدیهی است که دستورهای اخلاقی کلیت ندارد. موردش مشخص است. در جایی میگویند نیکی کن که با نیکی بتوانی قلب طرف را تغییر دهی، عوض کنی و خوب نمایی. پس اگر در جایی ما بخواهیم محبت کنیم، محبتی که طرف را خوشایند هم باشد و بدانیم که اثر این محبت این است که یک دشمنی را از میان میبرد، میگوید محبت کن. مخاطب، پیغمبر است. دشمن پیغمبر، دشمن دین هم هست.

مسئله «مؤلَّفةُ قُلوبهم» در اسلام چیست؟ یکی از مصارف زکات، مؤلّفة قلوبهم است. مؤلّفة قلوبهم یعنی کافرهای ظاهر مسلمان ضعیف الایمانی که اینها را با محبت کردن و حتی با احسان مالی باید نگاه داشت.