2 عوامل تربیت : محبت، تقویت حس حقیقت جویی، مراقبه و محاسبه

از جمله مسائلی که در مورد تعلیم و تربیت اسلامی مطرح است مسئله محبت و نقطه مقابل آن، خشونت است. البته نقطه مقابل محبت معمولًا بغض است ولی اثر محبت، احسان و نرمی است و اثر بغض، خشونت و سختگیری. میدانیم که بعضیها به چشم انتقاد به این تعلیم و تربیت اسلامی نگریسته و گفتهاند که در اسلام آنچنان که باید و به قدر کافی روی مسئله محبت و اثرش که نرمی و احسان است تکیه نشده است و اگر در اسلام مسئله محبت به انسانها و مسئله احسان به انسانها و نرمش در مقابل انسانها مطرح است، در مقابلْ مسئله دشمن داشتن انسانها و خشونت به خرج دادن و به یک معنا بدی کردن هم مطرح است. باز میدانیم که آنها که زیاد روی محبت تکیه میکنند مسیحیها و کشیشهای مسیحی هستند. اینها خیلی دم از محبت میزنند و میگویند عیسای مسیح تنها به محبت دعوت میکرد؛ در محبت هم استثنا نمیکرد میان اینکه افرادی که باید به آنها محبت بشود خداپرست باشند یا نباشند، پیرو عیسی باشند یا نباشند، بلکه میگفت به همه محبت کنید. در یکی از کتابهای تاریخ ادیان- و شاید در یک مقالهای که ترجمه شده بود- خواندم که یک جمله است که در همه ادیان بزرگ دنیا آمده است و متحدالمآل همه ادیان است؛ در مسیحیت هست، در دین یهود هست، در دین زردشت هست، در دین اسلام هست،