است در انسان. ای بسا صاحب عقلهای خیلی قوی و نیرومند که ارادهشان ضعیف است، وای بسا صاحب ارادههای بسیار قوی که عقلشان ضعیف است. اینها دو قوّه است، منتها کار اراده این است که طرحهای عقل را اجرا میکند. گاهی عقل انسان به یک چیزی حکم میکند که در حال حاضر هیچ گونه میلی نسبت به آن وجود ندارد؛ یعنی تمایلات، همه در جهت عکس است. میل اساساً آینده سرش نمیشود، و این خصوصیت میل است. میل همان است که در بچه است. بچه وقتی که یک غذایی را میخواهد، الآن میخواهد و وقتی به او میگویند حالا این را نخور تا حالت خوب شود، بعدها زیادش را میخوری، چون فکرش را ندارد، لج میکند که نه، من همین الآن باید بخورم.

میل به زمان حال تعلق میگیرد؛ یعنی اشتهای غذای چهل سال دیگر اکنون وجود ندارد، آن اشتهایی که وجود دارد متعلق به زمان حال است. ولی عقل میگوید: رُبَّ اکلَةٍ مَنَعَتْ مِنْ اکلاتٍ. این یک خوردن مانع صد تا خوردن دیگر در آینده میشود. با اینکه الآن میلی نسبت به آن وجود ندارد ولی فکر میکند، ترجیح میدهد و انتخاب میکند.

مسئله دیگر وابسته بودن اراده است به جایی. اصلًا مسئله مهم در جبر و اختیار این است که آیا اراده خودش به جایی بسته هست یا نیست؟ [1] ...