کند، واقعاً باید به مسئله نیایش، دعا و عبادت اهمیت بدهد. و اصلًا مسئله عبادت قطع نظر از اینکه پرورش یک حس اصیل است، تأثیر زیادی در سایر نواحی انسان دارد. این است که بزرگان همیشه توصیه میکنند: هرمقدار کار زیاد داری، در شبانه روز یک ساعت را برای خودت بگذار. ممکن است شما بگویید من هیچ ساعتم برای خودم نیست، تمام اوقاتم برای خدمت به مردم است. نه، اگر تمام ساعات انسان هم وقف خدمت به خلق خدا باشد، در عین حال انسان بینیاز از اینکه یک ساعت را برای خودش بگذارد نیست. این یک ساعت با اینکه برای خود است، ضرورت دارد و لازم است، و آن ساعتهایی که برای غیر خود است (با اینکه مفید و لازم است) جای آن را پر نمیکند. حالا یک ساعت که میگویند حداقل است. یک ساعت یا بیشتر در شبانه روز را انسان واقعاً برای خودش بگذارد؛ یعنی در آن لحظات برگردد به خودش، خودش را هرچه هست از خارج بِبُرد، به درون خودش و به خدای خودش باز گردد و در آن حال فقط و فقط او باشد و خدای خودش و راز و نیاز کردن و مناجات با خدای خودش و استغفار کردن. خود استغفار یعنی محاسبة النفس کردن، حساب کشیدن از خود. حساب کند در ظرف این 24 ساعت من چه کردم؟ فوراً برای او روشن میشود که فلان کارم خوب بود، خدا را شکر میکند؛ فلان کار را خوب بود نمیکردم، تصمیم میگیرد دیگر نکند و استغفار میکند. و قرآن به مسئله استغفار چقدر توجه دارد! جملهای درباره اصحاب پیغمبر نقل کردهاند که: رُهْبانُ اللَّیلِ وَ اسْدُ النَّهارِ یعنی راهبان شب و شیران روز. قرآن میگوید: الصّابِرینَ وَ الصّادِقینَ وَ الْقانِتینَ وَ الْمُنْفِقینَ وَ الْمُسْتَغْفِرینَ بِالْاسْحارِ [1].

ببینید قرآن چگونه همه جوانب را بیان میکند! نه مثل یک درویش افراطی، فقط و فقط صحبت از استغفار و نیایش میکند. الصّابِرینَ. قرآن هرجا که میگوید «صابرین» در مورد پیکارها میگوید. در واقع صابرین یعنی خود داران در پیکارها.

وَ الصّادِقینَ راستان و راستگویان که از راستی یک ذره منحرف نمیشوند. وَ الْقانِتینَ آنها که در پیشگاه پروردگار در کمال خضوع قنوت میکنند، خاضعند و خضوع قلب دارند [2]. وَ الْمُنْفِقینَ آنان که از آنچه دارند به دیگران میبخشند. وَ الْمُسْتَغْفِرینَ