برمیگردد و وظایف و مسئولیتهای خود را انجام میدهد و الّا اگر کسی رفت آنجا و برنگشت، هنوز خام است و کامل نیست.

پس این تهمت به اسلام است که کسی خیال کند در اسلام عنایتی به روح عبادت- که عبارت است از نیایش و پرستش فارغ از بهشت و جهنم- نشده؛ فوق العاده توجه شده که اگر بخواهیم موادش را جمع کنیم اقلًا دو سه جلسه باید درباره مواد آن بحث کنیم.

مراتب پایین عبادت

حال بیاییم سراغ همان عبادتی که برای بهشت یا از ترس جهنم است. آیا واقعاً این عبادت، بی ارزش است؟ همانطور که گفتهاند این یک شکم پرستی بزرگ است؟

یک دامن پرستی بزرگ است؟ یک طمع بزرگ است و صد درجه از دنیاپرستی بدتر است؟ نه، کوبیدن آن به این شکل درست نیست. شک ندارد که عبادت برای بهشت و عبادت از ترس جهنم، ارزش آن عبادتهایی راکه گفتیم ندارد، ولی بیارزش هم نیست و برای یک عده مردم یک درجه عالی است. چون فرق است میان اینکه یک کاری را انسان بکند مستقیم برای یک طمعی [و اینکه در انجام آن کار، خدا را واسطه قرار دهد.] مثل اینکه انسان یک وقت مستقیم میرود دنبال پول؛ این، صددرصد پول پرستی است. و یک وقت پول میخواهد اما همین پول را از خدا میخواهد، میرود پیش خدا و این پول را از او طلب میکند. این خیلی فرق میکند که یک کسی اصلًا رابطهاش را با خدا قطع میکند، مستقیم میرود دنبال پول و یک کس دیگر راهش را اینطور انتخاب میکند، میگوید خدای ما یک دستورهایی دارد، من مطابق دستور او عمل میکنم و از او میخواهم که به من پول بدهد. باز این خودش یک درجه پرستش خداست، رفتن پیش خداست، ولو رفتن پیش خدا برای پول است ولی با نرفتن پیش خدا تفاوت میکند. رفتن پیش خدا برای خدا البته ارزش بسیار عالی دارد. رفتن پیش خدا برای یک چیزی و چیزی از او خواستن، باز هم رفتن پیش اوست، بازهم تا حدی قلب انسان روشن میشود، انسان صفایی پیدا میکند، از غیر خدا غفلت میکند و متوجه او میشود. این قطعاً خودش یک درجهای از پرستش است ولو درجه ضعیفی باشد.

بنابراین، این عبادتها را هم صددرصد نمیشود نفی کرد، و بلکه چون همه مردم