حقیقت بصیرت، به آنها هجوم آورده [1]. وَ باشَروا روحَ الْیقینِ روح یقین را مباشرت کردهاند، یعنی به روح یقین رسیدهاند. وَ اسْتَلانوا مَا اسْتَوْعَرَهُ الْمُتْرَفونَ آن چیزهایی که اهل تَرَف خیلی برایشان سخت و سنگین میآید، برای آنها نرم است. وَ انِسوا بِمَا اسْتَوْحَشَ مِنْهُ الْجاهِلونَ [2] آن چیزی که جاهلان از آن وحشت دارند، اینها با همان انس دارند.

انسان اسلام یا انسان جامع

یک نکته را باید عرض بکنم که این معانی عالی به اصطلاح عرفانی چون در میان ما به یک شکل بدی تعلیم شده است، به اصطلاح امروزیها گریز از بیرون تلقی شده و بلکه ریشهاش هم گریز از بیرون تلقی گردیده است. البته یک توجیهات خیلی بی ربطی هم در این زمینهها میکنند که همیشه وقتی که افرادی از بیرون مأیوس میشوند، به درون خودشان یعنی به خیالات خودشان پناه میبرند (که خود نمونههای اسلام برضد این مطلب است). مطلب اینجور نیست. البته قبول داریم که خیلی افراد یک راه انحرافی در این زمینه رفتهاند و شاید همین بهانهای شده برای آنها برای فرار از مسئولیتهای اجتماعی، ولی انسانِ اسلام انسان جامع است. ما همیشه باید علی علیه السلام را نمونه قرار بدهیم. همین علی که در خلوت عارفانه خودش اینچنین است، ما میبینیم در مسئولیتهای اجتماعی حد اعلی حساسیت را دارد، و انسانی که اسلام میخواهد چنین است.

غرضم این است که شما از این مطلب فوراً ذهنتان به آن سو نرود که یا این طرف را انکار بکنید یا بگویید حالا که اینجور است پس راه این است و مسئولیتهای اجتماعی وجود ندارد. نه، انسانِ اسلام انسان جامع است. این را ما به عنوان یکی از ابعاد وجود انسان داریم بیان میکنیم. ما که انسان را یک موجود یک بعدی معرفی نمیکنیم که یک بعد بیشتر ندارد و آن بعدش هم این است! به قول خود عرفا: انسان ناقص، انسانی که هنوز عرفانش به کمال نرسیده، از غیر خدا بکلی میبُرد، ولی وقتی که به آنجا رسید و سرشار شد، حالت بازگشت دارد. آن وقت