گفته است که: «مغز من مثل این کشوهای عطاری است. هرکدام را که بخواهم، بیرون میکشم و هرکدام را که بخواهم میبندم.» انسان باید این حالت را داشته باشد که در حال عبادت بتواند با خدای خودش خلوت کند. حافظ در یک شعرش میگوید:

بعد شکایت میکند- و شاید در واقع از خودش شکایت میکند- از رفتن گاه به گاه پیش حکام زمان خودش، و میگوید:

کلمه «گدایی» را اینها زیاد به کار میبرند. مقصودشان از «گدایی» فقر نزد مرشد کامل است، آن که این فقیر است به او. فقیر به خداست ولی چون اینها اعتقاد خیلی زیادی دارند که انسان بدون مربی به جایی نمیرسد، وقتی میگویند «گدایی» یعنی گدایی نزد یک انسان کامل. میگوید:

به هر حال، وَ تَفَرَّغَ لَها خوشا به حال آن کسی که در عبادت، حالت فراغ و حالت خلوت برایش رخ بدهد، خلوت واقعی. بعد میفرماید: فَهُوَ لا یبالی عَلی ما اصْبَحَ مِنَ الدُّنْیا، عَلی عُسْرٍ امْ عَلی یسْرٍ [1] اگر کسی به این مرحله رسید، دیگر سختی و سستی دنیا برایش علی السویه میشود. مقصود این است که اگر کسی به این لذت برسد، دیگر سختی و رنج دنیا اصلًا برایش مفهوم ندارد. اگر بخواهند او را در زیر شکنجه هم قرار دهند واقعاً اهمیتی نمیدهد. سختی و سستی دنیا برای مردمی مسئله مهم است که به لذت عبادت نائل نشدهاند. اگر کسی به لذت عبادت نائل شود، دیگر این مسائل برایش طرح نیست.

در نظر ما خیلی عجیب و شگفت است که چگونه علی بن ابیطالب آنطور در دنیا زندگی میکرد. ولی ما نمیدانیم که او در عبادتش به جایی رسیده بود که به