موجب آن، سختیها و سستیها اصلًا برایش نمیتوانست مطرح باشد.

علی علیه السلام و روح نیایش

غرض این جهت است که در متن اسلام به عبادت، به آنچه که واقعاً روح نیایش و پرستش است، یعنی رابطه انسان و خدا، محبت ورزی به خدا، انقطاع به ذات پروردگار- که کاملترین عبادتهاست- توجه زیادی شده است، و این دو سه حدیث هم که عرض کردم به عنوان نمونه بود و الّا یکی و دوتا نیست. جمله معروف امیرالمؤمنین را همه شنیدهایم:

الهی! ما عَبَدْتُک خَوْفاً مِنْ نارِک وَ لا طَمَعاً فی جَنَّتِک، بَلْ وَجَدْتُک اهْلًا لِلْعِبادَةِ فَعَبَدْتُک [1].

خدایا! تو را پرستش نکردم به طمع بهشتت و نه از ترس جهنمت، بلکه تو را چون شایسته نیایش و پرستش دیدم پرستش کردم.

دعای کمیل، از اول تا به آخر، همان نیایش به معنی عالی است. شما در سراسر این دعا نه [طمع] بهشت میبینید نه ترس جهنم، و اگر آمده استطراداً به مناسبت بحث دیگری آمده. دعاهای اسلامی- که البته خود دعاها نمیتوانسته در یک سطح باشد [2]- از مضامین عالیی برخوردار است. از جمله دعایی است که در مفاتیح هم نقل شده به نام «مناجات شعبانیه» و در روایتی که آن را نقل کرده، عبارت این است که امیرالمؤمنین و امامانِ از اولاد او این دعا را میخواندهاند. دعایی است در سطح ائمه، یعنی خیلی سطحِ بالاست. انسان وقتی این دعا را میخواند، میفهمد که اصلًا روح نیایش در اسلام یعنی چه. در آنجا جز عرفان و محبت و عشق به خدا، جز انقطاع از غیر خدا (نمیدانم چه تعبیر بکنم) و خلاصه جز سراسر معنویت، چیز دیگری نیست، و حتی تعبیراتی است که برای ما تصورش هم خیلی مشکل است: