انکار عقل را براساس اصالت حدیث قرار بدهی. آیا خدا و وحدانیت او را با حدیث درست میکنی؟! اگر بگویند آیا خدایی وجود دارد یا وجود ندارد، چه میگویی؟

لابد میگویی وجود دارد. اگر بگویند به چه دلیل، آیا میگویی من کتاب وسائل را که باز میکنم میبینم در آنجا نوشته حضرت امام جعفر صادق فرموده خدا وجود دارد؟! انکار عقل مستقل بر اساس اصالت حس یک راهی است، ولی انکار اصالت عقل بر اساس اصالت حدیث به هیچ وجه نمیتواند قابل قبول باشد، چون اساسی ترین مسائل اسلامی ما غیب ترین [آنهاست.] خود قرآن تعبیرش «غیب» است: الَّذینَ یؤْمِنونَ بِالْغَیبِ [1]. غیب را چگونه میشود با حدیث اثبات و استدلال کرد؟ ما خودِ امام جعفر صادق را به این دلیل قبول داریم که میگوییم او امام است.

چرا امام است؟ میگوییم چون وصی پیغمبر است و پیغمبر ائمه را معین کرده. پیغمبر را به چه دلیل قبول داریم؟ میگوییم او را خدا فرستاده. خود پیغمبر با دلیل عقل باید برایمان ثابت بشود. خدا به دلیل عقل باید ثابت بشود. اول باید خدایی ثابت بشود، پیغمبری ثابت بشود و بعد امام جعفر صادق ثابت بشود و آنگاه حدیثی را که از امام جعفر صادق روایت شده، اگر حدیث درستی هست قبول کنیم. اما اگر بخواهیم کارمان را از اول از حدیث شروع کنیم، به هیچ جا نمیرسیم.

عکس العمل افراط معتزله

این نکته را عرض بکنم که همیشه افراط و تفریطها منشأ خرابی میشود. معتزله که طرفدار عقل شدند، مقداری در کارها افراط کردند. آمدند چیزهایی را که عقل در آن مورد درکی ندارد یعنی نه نفی میکند و نه اثبات، و به عبارت دیگر آنچه را که عقل نمیفهمد، به حساب آن چیزی گذاشتند که عقل وجودش را نفی میکند، و این یک نوع تغذّی در مکتب اشعریگری بود؛ یعنی مردم طرف اشاعره را گرفتند، چون دیدند خیلی مسائل را معتزله انکار میکنند. مثلًا بعضی از معتزله وجود جن را انکار کردند، چون جن را با دلیل عقل نمیشد اثبات کرد. ولی عقل که نمیتواند بگوید که یک موجودات نامرئی به نام جن حتماً وجود ندارد. عقل نمیتواند این مطلب را بفهمد. ما چه میدانیم؛ شاید غیر از جن، میلیونها موجود نامرئی در عالم باشد که