نظیر حرفهایی که دکارت و غیره علیه فلسفه گفتند، او علیه عقل گفت که حرفهای مهمی است. حرفهای فلاسفه را مطرح و نقد میکند که اینجا اینچنین اشتباه کردند، آنجا اینجور اشتباه کردند، بعد این بحثی را که در میان علمای جدید نیز پیدا شده مطرح میکند که منشأ خطای ذهن چیست؟ یا در صورت است یا در ماده. بعد میگوید منطق ارسطو منطق صورت است و حداکثر میتواند خطای ذهن را در نظم فکر و به عبارت دیگر خطای نظم را نشان بدهد، مثل یک آرشیتکت که فقط خوب میتواند طرح ساختمان را بدهد، اما ماده ساختمان مثلًا آجر، آجر خوبی است یا بد، سیمانش خوب است یا بد، آهنش خوب است یا بد، این دیگر کار او نیست.

منطق ارسطو هم فقط صورت استدلال را میتواند تصحیح کند [1]. ولی بیشترین خطای انسان در ماده فکر است نه در صورت فکر. آن را چه کار میکنید؟ راهی نیست. چون راهی نیست، در امور دینی نباید به عقل اعتماد کرد.

عقل را هم گذاشت کنار، گفت: ما هستیم و حدیث، ما هستیم و سنت، و اجتهاد را که علمای شیعه وارد فقه کردند شدید محکوم کرد، گفت: اجتهاد یعنی تعقل، و تعقل جایز نیست. تقلید هم جایز نیست، ما فقط باید مقلد ائمه باشیم. رساله نوشتن و اجتهاد کردن در مسائل، همه حرام اندر حرام است.

این مرد حرفهای خودش را آنچنان کوبنده گفت که واقعاً یک نهضت بزرگی در دنیای اسلام ایجاد کرد به نام نهضت اخباریگری که پیروان آن را «اخباریین» مینامند، و این نهضت مدتی دنیای شیعه را لرزاند و در برخی نواحی حتی منشأ جنگها و کشتارها گردید. مخصوصاً در شیخ نشینهای خلیج فارس، این منطق عجیب نفوذ کرد. در اوایل صفویه، نجف و کربلا مهد اخباریین بود و کسی جرأت نداشت در آنجا راجع به تفسیر قرآن یا راجع به عقل و استدلال و یا راجع به اجماع حرف بزند. میگفتند فقط و فقط ما هستیم و سنت، ما هستیم و حدیث. و اینها حمله کردند به کسانی که میگفتند حدیث یا صحیح است یا ضعیف یا موثّق و یا حسن.

علّامه حلّی و دیگران احادیث را تقسیم بندی کردند، گفتند: بعضی احادیث صحیح است، بعضی موثّق است، بعضی ضعیف است و بعضی حسن (هرکدام یک اصطلاح