بسیار قشری و متحجّری دارد. بعضیها فکرشان در سطح، خیلی توسعه پیدا میکند ولی در عمق نفوذی ندارد. ابن تیمیه از آن اشخاص است؛ یعنی وقتی انسان مجموع کتابهای او را میبیند، حیرت میکند که یک انسان چگونه این همه مطالعه داشته! [ولی میبیند عمیق نیست.].

ابن تیمیه احیاکننده سنت احمد حنبل است؛ یعنی در میان پیروان احمد حنبل هیچ کس به اندازه او روش احمد حنبل را احیا نکرد، و حتی کتابی در تحریم منطق نوشت که اصلًا خواندن منطق حرام است تا چه رسد به فلسفه.

نهضت وهابیگری هم که تقریباً در یک قرن و نیم پیش پیدا شد، دنباله ابن تیمیه است. اینها شاگردان ابن تیمیه هستند. ریشه این نهضت هم نهضت ضد عقل است و لذا شدیداً منطق و فلسفه را تحریم میکنند و خیلی به اصطلاح سنتی هستند، یعنی ظاهری و ظاهرپرست و قشری میباشند.

در سفر اوّلی که ما به حج مشرّف شدیم و به «الجامعة الاسلامیة» مدینه رفتیم، با یک دانشجوی پاکستانی به نام حافظ احسان- که دانشجوی بسیار باهوشی هم بود رفیق شدیم. او بعد که با من آشنا شد و فهمید که من در تهران تدریس منطق و فلسفه میکنم، خیلی علاقهمند شد و دائماً میآمد در کاروان ما و سؤالاتی میکرد.

من دیدم او تشنه است. میگفت این بدان جهت است که در اینجا تدریس منطق حرام است. این همان تبعیت از سنت ابن تیمیه است.

این جریانها از اشعریگری در مقابل معتزلیگری شروع شد و در زمان احمد حنبل به اوج خود رسید. متوکل زعیم سیاسی و احمد حنبل زعیم مذهبی، این دو زعیم، یکی سیاسی و یکی مذهبی، قشریگری را به اوج خود رساندند.

بعدها هم احمد حنبل شاگردانی پیدا کرد و از همهشان خطرناکتر همین ابن تیمیه است، چون مکتب احمد حنبل پس از مدتی از منطقه تمدن اسلامی رانده شد و رفت در غرب آفریقا، ولی بعد ابن تیمیه دو مرتبه این مکتب را زنده کرد و بار دیگر وهابیها آن را مطرح کردند، که همه اینها جریانهای ضد تعقل در دنیای اسلام است و جریانهای تأسف آوری هم هست.

اخباریگری

دنیای شیعه از این قشریگری محفوظ بود و علتش هم همین است که عرض کردم