لا تَحْزَنوا وَ انْتُمُ الْاعْلَوْنَ انْ کنْتُمْ مُؤْمِنینَ [1] سست نشوید، محزون هم نباشید، اگر مؤمن باشید شما برتر از همه خواهید بود. مسئله علوّ و دعوت به آن است.

تعبیر دیگر تعبیر قوّت و نیرومندی است، از نوع بازگشت به نفس است ولی به شکل [احساس قدرت در خود.] حدیثی از حضرت امام حسین خواندیم که:

الصِّدْقُ عِزٌّ وَ الْکذْبُ عَجْزٌ. دروغ گفتن از زبونی است، آدم نیرومند هرگز دروغ نمیگوید. این، متوجه کردن به این نکته است که انسان باید در خود احساس نیرو کند، و هم اینکه دروغ و غیبت و از این قبیل از زبونی است، کما اینکه حدیثی در باب غیبت داریم که: الْغیبَةُ جُهْدُ الْعاجِزِ [2] یعنی غیبت کردن منتهای کوشش ناتوان است؛ یک آدم نیرومند به خود اجازه نمیدهد که پشت سر مردم حرف بزند.

در حدیث دیگری هست: لِیکنْ طَلَبُک لِلْمَعیشَةِ فَوْقَ کسْبِ الْمُضَیعِ دنبال روزی باش ولی دنبال روزی رفتن تو از حد کسانی که خود را تضییع میکنند بالاتر باشد، تَرَفَّعْ نَفْسَک عَنْ مَنْزِلَةِ الْواهِنِ الضَّعیفِ [3] نفس خود را برتر بگیر از اینکه در مظهر افراد سست و ضعیف درآیی. میگوید انسان باید خودش به دنبال روزی خود باشد. در اینجا مسئله لزوم رفتن دنبال معیشت، از جنبه اخلاقی روی پایه قوّت گذاشته شده، و نرفتن که مطرود و محکوم است به اعتبار ضعف و ناتوانی دانسته شده است.

نفاست نفس

تعبیر دیگری هست و آن «نفاست نفس» است؛ یعنی روح انسان به منزله یک شیء نفیس تلقی شده، و اخلاق خوب به عنوان اشیاء متناسب با این شیء نفیس و اخلاق رذیله به عنوان اشیاء نامتناسب با این شیء نفیس که آن را از ارزش میاندازد تلقی گردیده است. در این تعبیر، انسان دارای یک سرمایه بسیار پرارزش تلقی شده که آن همان خود اوست، و به انسان میگویند مواظب باش که این خود را از دست ندهی یا آلوده نکنی زیرا این خود خیلی باارزش و نفیس است.

مثلًا امیرالمؤمنین در نامهای که در نهج البلاغه است، خطاب به امام حسن میفرمایند: اکرِمْ نَفْسَک عَنْ کلِّ دَنِیةٍ نفس خویش را از هر پستی بزرگ بدار، برتر