بدار، فَانَّک لَنْ تَعْتاضَ بِما تَبْذُلُ مِنْ نَفْسِک عِوَضاً آنچه که از نفس خود ببازی عوض ندارد؛ نفس خود را نباز که آن، گوهری است که آن را با هرچه معامله کنی مغبون هستی. پس تعبیر، تعبیر نفاست و باارزش بودن است و اینکه این شیء باارزش را که مافوق هر ارزشی است (یعنی آنقدر ارزش دارد که هیچ چیزی با آن برابری نمیکند) نباید از دست داد. مثل اینکه چیزهایی که تمام حیثیت یک کشور بستگی به آن دارد، برای آن ملت مافوق ارزش و قیمت است؛ یعنی هیچ ملتی- ولو اینکه از فقر بخواهد بمیرد- حاضر نیست آنها را معامله کند، مثل بعضی از آثار نفیس علمی، ادبی و حتی ذوقی. مثلًا مسجد شیخ لطف اللَّه برای ایران ارزشی مافوق ارزشهای مادی دارد.

تعبیر دیگری امیرالمؤمنین دارند، میفرمایند: لا دینَ لِمَنْ لا مُرُوَّةَ لَهُ آن که مردانگی ندارد دین ندارد. (دین اصلًا مردانگی شناخته شده) وَ لا مُرُوَّةَ لِمَنْ لا عَقْلَ لَهُ اگر کسی عقل و تشخیص نداشته باشد نمیتواند [مروّت داشته و] مرد باشد، وَ انَّ اعْظَمَ النّاسِ قَدْراً مَنْ لایرَی الدُّنْیا لِنَفْسِهِ خَطَراً [1] از همه مردم باارزشتر و بلندمرتبهتر، آن کسی است که تمام دنیا را برای بهای خود کم میداند. این «خود» چیست که همه دنیا را برای خود کم میداند، که اگر همه دنیا را در مقابل آن بدهند او خود را برتر از دنیا و مافیها میداند.

تعبیری از حضرت صادق هست در یک رباعی که یک وقت در جلد دوازدهم بحار دیدم. رباعی از خود ایشان است که من دو مصراع اولش را حفظ هستم:

من ثمن قرار میدهم با این نفس بسیار پرارزش، خدای او را. در همه مخلوقات خدا موجودی پیدا نمیشود که ارزشش برابر نفس باشد.

غیرت

تعبیر دیگر تعبیر «غیرت» است، یعنی پارهای از مسائل اخلاقی به حکم این است که غیرت انسان اقتضا میکند چنین باشد یا چنین نباشد. مثلًا امیرالمؤمنین