پوستینی داشتم، به آن نگاه کردم، نفهمیدم شپش آن بیشتر است یا پشمش: فَلَمْ امَیزْ بَینَ شَعْرِهِ وَ الْقَمْلَةِ.

اینها البته با اخلاق اسلامی جور در نمیآید. اسلام میگوید به دهان آن مرد مسخره چی بکوب، یا نظافت را از ایمان میداند؛ ولی اینها همه به حساب مخالفت و جهاد با نفس گذاشته شده، و درست نیست.

همچنین ابن ابی الحدید نقل میکند- به عنوان مدح- که شخصی یکی از مشاهیر تصوّف را به مهمانی دعوت کرد. او رفت، آن شخص معذرت خواست. دفعه دوم و سوم هم همینطور، و او به روی خود نیاورد و اصلًا از این تحقیر ناراحت نشد.

(صوفیه از تحقیر ناراحت نمیشدند: الصُّوفِیةُ لایغْضَبُ وَ لا یضْجَرُ). آن مرد بعداً او را ستایش کرد که تو خیلی آدم بزرگواری هستی، من سه دفعه به تو توهین کردم و تو ناراحت نشدی. صوفی گفت: نه، این فضیلتی نیست. تو مرا برای خُلقی مدح میکنی که سگ هم همین خلق را دارد. به سگ هم اگر نان بدهی میآید و اگر ندهی عقب میرود. این درویش از این توهین ناراحت نمیشود در حالی که آن شخص کرامت انسانی او را لکهدار کرده، و بعلاوه در جواب مدح او مدل خود را سگ قرار میدهد.

از جنید هم کلامی نقل میکنند که یک جملهاش جمله خوبی نیست، دو جملهاش خوب است. میگوید: لایکونُ العارِفُ عارِفاً حَتّی یکونَ کالْأرْضِ یطَؤُهُ الْبَرُّ وَ الْفاجِرُ عارف، عارف نیست مگر اینکه مثل زمین بشود که همه او را لگد کنند، کسَحابٍ یظِلُّ کلَّ شَی ءٍ (که البته حرف درستی است) مانند ابر باشد که بر همه سایه اندازد، وَ کالْمَطَرِ یسْقی ما ینْبُتُ وَ ما لا ینبُتُ و مانند باران باشد که بر زمینِ رویا و بایر ببارد. این هم درست است. حال جمله اول را با این جمله مقایسه کنید: در وسائل بابی دارد تحت عنوان کراهت ظلم و اینکه انسان اختیار مال خود را دارد، اختیار شغل خود را دارد و حتی زنش را میتواند طلاق دهد، ولی اختیار آبرویش را ندارد و نمیتواند بگوید اختیار آبروی خودم را دارم. این یکی از اصول اخلاق اسلامی است: حفظ شرافت و کرامت نفس، که ان شاء اللَّه در جلسه آینده درباره آن بیشتر بحث میکنیم.