ایمانی در انسان است؛ یعنی همانطور که ایمان خودش به نوبه خود منشأ عبادت است، عبادت هم تقویت کننده ایمان است که به این مطلب در متون اسلامی زیاد تصریح شده است، یعنی تأثیر متقابل ایمان و عمل در یکدیگر. ایمان به نوبه خود منشأ عمل میشود، و عملی که منبعث از آن ایمان است منشأ تقویت همان ایمان میگردد.

روح عبادت

مکرر گفتهایم که روح عبادت تذکر است، یعنی یاد خدا بودن و از غفلت از خدا خارج شدن. اقِمِ الصَّلوةَ لِذِکری [1]. و در آیه دیگر میفرماید: انَّ الصَّلوةَ تَنْهی عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکرِ وَ لَذِکرُ اللَّهِ اکبَرُ [2].

عبادت که برای تذکر است، در اسلام به عنوان فریضه و نافله زیاد توصیه شده است، و اسلام با موجباتی که روح عبادت یعنی تذکر را از میان میبرد و غفلت ایجاد میکند نیز مبارزه کرده است. هرچه که موجب انصراف و غفلت انسان از خدا بشود به نوعی ممنوع (مکروه یا حرام) است، مثل افراط در خوردن، افراط در گفتن، افراط در معاشرت با افراد و افراط در خوابیدن. البته بعضی از اینها مانند توصیه به پرهیز از پرخوردن ممکن است که علل جسمی هم داشته باشد، یعنی منظورِ بهداشت و حفظ صحت هم در کار باشد ولی قطعاً تنها آن نیست؛ یعنی «قلّة الطّعام» در مسائل اسلامی در ردیفی قرار میگیرد که معلوم است هدف، تنها بهداشت و حفظ الصحّة نیست، بلکه همچنین برای این است که روح انسان سبکتر باشد و کمتر موجبات غفلت در انسان پیدا شود.

شکل عبادت و برنامه های تربیتی

در اسلام یک خصوصیتی هست و آن این است که با اینکه روح عبادت ارتباط و پیوند بنده با خدا و شکستن دیوار غفلت و توجه به خداست، اما نکته جالب این است که اسلام به عبادت شکل داده و به شکل هم نهایت اهمیت را داده و در آن

(2). عنکبوت/ 45