میباشد. امثال راسل هیچ ریشهای در روح انسان برای اخلاق قائل نبودند و میگفتند که انسان منفعت جو آفریده شده و غیر از منفعت جویی نمیتواند راه دیگری انتخاب کند، و برای انجام کاری که در او منفعت غیر باشد باید از هوشیاری او و از همان حس منفعت جویی هوشیارانهاش سود جست که منفعت تو در این است که منفعت دیگری را رعایت کنی. این نظریه هم در حقیقت همین را میخواهد بگوید که انسان منفعت جو آفریده شده، برای اخلاقش هم باید از همان حس منفعت جویی او استفاده کرد ولی نه از راه هوشیاری و عقل بلکه از راه ایمان. باید به او گفت: ای انسان! تو که منفعت جو هستی، جهان دیگری هست، اگر این کار را بکنی به این شکل ضرر میکنی و اگر کار دیگری را انجام دهی منفعتی بزرگ در جهان دیگر میبری. پس باز باید از همان حس منفعت جویانه او استفاده کرد و ضامن اجرا را ترس از جهان دیگر و طمع به جهان دیگر قرار داد.

تقریر دیگر اینکه اخلاق دینی نمیخواهد از احساسات منفعت جویانه انسان استفاده کند، بلکه میخواهد از احساسات خداپرستانهای که در هر انسانی بهطور فطری و طبیعی هست استفاده نماید.

مذهب، پشتوانه اخلاق

حقیقت این است که غالب این نظریات را میتوانیم از یک نظر درست و از یک نظر نادرست بدانیم. همه اینها آن وقت درستند که یک حقیقت اعتقاد مذهبی پشت سر آنها باشد. خدا سرسلسله معنویات است و هم پاداش دهنده کارهای خوب.

احساسات نوع پرستانه که خود امری معنوی است، وقتی در انسان ظهور و بروز میکند که انسان در جهان، معنویتی قائل باشد؛ یعنی وقتی که انسان به خدایی معتقد باشد، میتواند انسانها را دوست داشته باشد و این احساسات نوع دوستانه در او ظهور و بروز داشته باشد. اعتقاد مذهبی پشتوانه مبانی اخلاقی است.

آن کسی که میگوید اخلاق از مقوله زیبایی است و زیبایی را هم زیبایی معقول و معنوی میداند [باید توجه داشته باشد که] اساساً تا ما به یک حقیقت و زیبایی مطلق معقول و معنوی به نام خدا قائل نباشیم، نمیتوانیم به یک زیبایی معنوی دیگر معتقد باشیم؛ یعنی زیبایی معنوی روح یا زیبایی معنوی فعل، آن وقت معنی پیدا میکند که ما به خدایی اعتقاد داشته باشیم. اگر خدایی نباشد این معنی ندارد که فعل