آن تعبیر به غریزه هوشیاری میکند. امثال راسل میگویند وجدان اخلاقی و محبت نوع و نوع دوستی و امثال این حرفها به درد نمیخورد؛ اخلاق از این ناشی میشود که انسان فکر دوراندیش داشته باشد. وقتی انسان دوراندیش بود، حساب میکند که مصلحت او در این است که رعایت نوع را بکند. راسل میگوید: مثلًا من گاو همسایه را هرگز نمیدزدم زیرا میدانم که اگر من گاو او را بدزدم، آن همسایه یا دیگری گاو مرا میدزدد. یا مصلحت من در این است که دروغ نگویم، چون اگر دروغ بگویم دیگران هم دروغ میگویند و آن قدر که من از دروغ گفتن منفعت میبرم چند برابر آن از دروغ شنیدن ضرر میبرم، پس دروغ نمیگویم و خلاصه هیچ کار بدی نمیکنم، چون میدانم اگر کار بدی مرتکب شوم عکس العملش چند برابر به خودم برمیگردد. پس با هم توافق میکنیم که به هم راست بگوییم چرا که اگر من به شما دروغ بگویم و شما به من، هر دو متضرر میشویم. وقتی که میخواهیم شرکتی براساس منافع خود تشکیل دهیم، قهراً کاری میکنیم که منافع همه تأمین شود. اشتراک منافع، اخلاق را ایجاب میکند. پس اخلاق ناشی از هوشیاری است.

آقای مزینی میگفتند: اوایلی بود که ما در اداره استخدام شده بودیم. ماه رمضان بود. صبح که به اداره رفتیم، یکی از همکارانم گفت: من اخلاق بدی دارم، وقتی روزه میگیرم خیلی عصبانی میشوم و حال خودم را نمیفهمم، ممکن است حرفی بزنم که شما ناراحت شوید. خلاصه چون روزه هستم و حالم اینطور است ببخشید.

من دیدم بد شرطی میکند، گفتم: اتفاقاً اخلاق من هم همینطور است و تازه من بدتر هستم، طوری عصبانی میشوم که بیاختیار بلند میشوم و میزنم به کلّه کسی.

فکری کرد و گفت: پس هردو مواظب باشیم و از این کارها نکنیم.

حرف راسل هم این است که میگوید آدم فکر میکند و میبیند که اگر بخواهد با دیگری بداخلاقی کند او هم بداخلاقی میکند. در نتیجه بهتر آن میبیند که بداخلاقی نکند. در این نظریه، اخلاق از آن مفهومِ قداست افتاده، آن قداستی که انسان فلان کار را انجام میدهد روی احساسات نوع دوستانه نه خودپرستانه.

میگوید فعل اخلاقی روی احساسات خودپرستانه است. این اولین عیب این نظریه است. ولی ممکن است بگویند حقیقت را باید گفت، انسان نباید روی خیال حرف بزند.