جدال خود و ناخود

برای تأیید این مطلب، روان شناسان امروز میگویند: انسان گاهی تصمیم میگیرد به انجام کاری که برخلاف میل و طبیعت نفسانیاش میباشد ولی تشخیص میدهد که خوب است، مثلًا تصمیم میگیرد که در غذا خوردن امساک کند یا در خوابیدن زیاده روی نکند و یا سحرخیز باشد. وقتی انسان تصمیم گرفت، میان دو عامل قرار میگیرد: یک عامل که میگوید کم بخور یا سحرخیز باش و یک عامل دیگر که طبیعت اوست و میخواهد برخلاف عمل کند. گاهی انسان از آن ارادهای که تصمیم را گرفته پیروی میکند و گاهی برعکس. وقتی که اراده اخلاقیاش پیروز میشود احساس رضایت میکند و حتی احساس پیروزی میکند، درست مثل یک پهلوان پیروز. برعکس وقتی طبیعت او غالب میشود، از خودش بدش میآید و احساس شکست میکند، در حالی که انسان از خودش شکست خورده نه از دیگری، مثل اینکه انسان فرزند داشته باشد و با فرزندش کشتی بگیرد و بگوید هرکدام پیروز شدیم فرق نمیکند. بدیهی است چه طبیعت من بر من غالب شود و چه من بر طبیعتم، در هر دو حال خودم پیروز شدهام. ولی چرا در عین حال انسان وقتی آن اراده اخلاقیاش غالب میشود احساس میکند «خود» ش پیروز شده و گویی بر بیگانهای پیروزی یافته، اما وقتی طبیعتش غالب میشود احساس میکند که آن «خود» شکست خورده؟ معلوم میشود که آن «خود» انسان بیشتر «خود» است تا این «خود» که «ناخود» است. اینجا در واقع پیروزی خود بر ناخود است؛ یعنی آنچه که به طبیعت انسان بستگی دارد، با اینکه «خود» است اصیل نیست.

حال اساساً این رضایت در وقت پیروزی و ملامت در وقت شکست چیست؟

معلوم میشود در عمق وجدان انسان چیزی هست که وقتی انسان بر طبیعت غالب میشود خوشحال میگردد و وقتی شکست میخورد انسان را ملامت میکند. پس قوّه ملامتگری در درون انسان هست. به هرحال این هم یک نظریه و یک فرضیه است متعلق به کانت.

نظریه عقل دوراندیش

نظریه دیگری هست که نظریه غالب مادّیون است و راسل هم از آن دفاع میکند و آن نظریه عقل فردی یا عقل دوراندیش است. ویل دورانت در کتاب لذات فلسفه از