مقابل فعل طبیعی» مقصود ضد طبیعت نیست، بلکه مقصود افعال غیر طبیعی است، یعنی افعال مغایر با افعال طبیعی و نوع دیگری از فعلها غیر از کارهایی که مقتضای طبیعت بشری است و بشر به حکم ساختمان طبیعیاش انجام میدهد. هرکاری که انسان آن را به حکم ساختمان طبیعیاش انجام دهد فعل طبیعی است و فعل اخلاقی فعل غیرطبیعی است.

نظریات در باب معیار فعل اخلاقی .

الف . دگردوستی

حال معیار فعل اخلاقی چیست؟ برخی گفتهاند که ملاک و معیار فعل اخلاقی این است که براساس غیردوستی باشد نه براساس خوددوستی. زیرا انسان نمیتواند کار ارادیاش مثل حرف زدن یا قدم زدن انگیزه نداشته باشد، ولی یک وقت انگیزه انسان از کاری که انجام میدهد ایصال نفع به خود یا دفع ضرر از خود است که اینچنین کاری را کار اخلاقی نمینامیم چون هر موجود زندهای به حکم طبیعت اولیه خودش غریزتاً دنبال جلب منافع برای خود و دفع مضرات از خود است. ولی همین قدر که کار انسان از حوزه خودی و فردی خارج شد و جنبه غیردوستی به خود گرفت و برای جلب منافع برای غیر یا دفع ضرر از غیر بود، میشود کار اخلاقی. پس طبق این نظریه هر عملی که در حوزه خود دوستی است، فعل غیراخلاقی و هر عملی که در حوزه دگردوستی است، فعل اخلاقی نامیده میشود.

این بیان، بیان تمامی نیست، زیرا ممکن است همان غیرخواهی و دگرخواهی هم در مواردی غریزی و طبیعی و به حکم و فرمان طبیعت باشد و این نمیتواند عنوان اخلاقی به خود بگیرد، مثل محبت مادر- اعمّ از انسان و غیر انسان- نسبت به فرزند خودش. هر حیوانی به حکم غریزه، فرزند خود را دوست دارد. آیا ما میتوانیم محبتهای مادران نسبت به فرزندان را که تحت تأثیر طبیعت انجام میدهند کار اخلاقی بنامیم؟ آیا این کار، اخلاقی است یا طبیعی؟ مادر به لحاظ غریزه، بچهاش را در نهایت درجه دوست دارد و به حکم این دوستی طبیعی به بچهاش ایصال نفع میکند و حتی ایثار میکند، یعنی از خودش کم میگذارد و به او میدهد، و لذا محبت مادرانه اختصاص به انسان ندارد، در حیوانات هم هست.